Noli Me Tangere (79 page)

Marahil m~ga buhay pa ang ating m~ga cakilala sa San Diego, sacali't hindi silá nan~gamatáy sa pagputóc n~g vapor «Lipa» na nagpaparoo't parito sa lalawigan. Sa pagcá't sino ma'y waláng nan~gasiwà upang maalaman cung sinosino ang m~ga caawâawang namatáy sa gayóng capahamacán; at cung canicanino ang m~ga hìta at m~ga camáy na sumabog sa pulô n~g Convalecencia at sa m~ga pampáng n~g ilog, lubós na hindi nalalaman namin cung napasama ó hindi sa nan~gamatáy na iyón ang alin man sa m~ga cakilala n~g m~ga mambabasa sa amin. Natutuwà na camí at gayon din ang gobierno at ang m~ga pámahayagan n~g panahóng iyón, sa pagcacalám na ang iisaisang fraileng nacasacáy sa vapor ay nacaligtás, at walâ na camíng hinihin~ging ibá pa. Ang pan~gulo sa amin ay ang buhay n~g banál na m~ga sacerdote, na papanatilihin nawà n~g Dios ang caniláng paghaharì sa Filipinas sa icagagaling n~g aming m~ga caluluwa.[282]

Tungcól cay María Clara'y walà n~g naguíng balitang anó pa man, liban na lamang sa anaki'y siyá'y iniin~gatan n~g libin~gan sa canyáng sinapupunan. Ipinagtanóng naming macailan siyá sa iláng taong may malalaking capangyarihan sa santo convento n~g Santa Clara, n~guni't sino ma'y waláng nag-ibig magsabi sa amin n~g isá man lamang salità, cahi't ang m~ga masalitang madasaling tumátanggap n~g bantóg na fritada n~g atáy n~g inahíng manóc, at n~g salsa na lalò pang cabalitaang tinatawag na «salsa n~g m~ga monja», na guinágawâ n~g matalinong taga-paglutong babae n~g m~ga Virgen n~g Pan~ginoóng Dios.

Gayón man:

Isáng gabí n~g Septiembreng umaatun~gal ang bagyó at hináhampas n~g canyáng calakilakihang m~ga pacpác ang m~ga bahay sa Maynilà; dumáragundong ang m~ga culóg sa tuwing sandalî, waláng humpáy halos ang pagtatangláw n~g m~ga lintíc at kidlát sa m~ga iniwáwasac n~g buhawi at naglulubog sa m~ga namamayan sa caguicláguicláng tacot. Napapanood sa liwanag n~g kidlát ó n~g lintíc na nagpapakilwágkilwág, na tulad sa áhas, ang paglipád n~g isáng panig n~g bubun~gan ó n~g isáng bintana na dalá n~g han~gin, ang pagcáguibâ n~g bahay na cakilakilabot ang lagapacan: waláng isáng coche at waláng isáng taong lumalacad sa m~ga daan. Pagca náririn~gig sa malayò ang paós na ugong n~g culóg na inuulit n~g macasangdaan n~g alin~gawn~gaw, cung magcágayo'y naririn~gig ang pagbubuntóng-hininga n~g han~ging umiipoipo sa ulán, na siyáng gumágawâ n~g ulit-ulit na
tric-trac
sa m~ga nacasarang dahon n~g bintanang capís.

Dalawang guardia ang sumisilong sa isáng bagong guinagawang bahay sa malapit sa convento: isáng sundalo't isáng
distinguido
.

--¿Anó ang atang guinágawâ rito?--ang sabi n~g sundalo;--sino ma'y waláng lumalacad sa daan ... dapat tayong pumaroon sa isáng bahay; tumatahan ang babae co sa daang Arzobispo.

--Malayolayô rin buhat dito hanggáng doon at mababasâ tayo,--ang sagót n~g
distinguido
.

--¿Anó ba ang cabuluhan noon, huwág lamang patayín tayo n~g lintíc?

--¡Bah! huwág cang mag-alaala; dapat magcaroon ang m~ga monja n~g isáng «pararayo» upang silá'y máligtas.

--¿Siyá n~ga ba?--anáng sundalo,--n~guni't anóng cabuluhan n~g pararayo'y n~gitn~git n~g dilím ang gabí?

At tumin~galâ upang macakita sa cadiliman: n~g sandaling iyó'y cumináng ang isáng kidlát na inulit at pagdaca'y sinundán n~g malacas at calaguimlaguim na culóg.

--¡Nacú! ¡Susmariosep!--ang bigláng sinabi n~g sundalo, na nagcucruz at tulóy hinihila ang canyáng casama;--¡umalís tayo rito!

--¿Anó ang nangyayari sa iyó?

--¡Tayo na, umalís tayo rito!--ang inúlit n~g sundalo na nagtataguctucan ang n~gipin sa tacot.

--¿Anó ang nakita mo?

--¡Isáng fantasma!--ang ibinulóng na nan~gán~gatal ang boong catawán.

--¿Isáng fantasma?

--¡Sa ibabaw n~g bubun~gan ... marahil siyá ang monja na naglíligpit n~g m~ga bága sa boong gabi!

Tumin~galâ ang
distinguido
at ibig niyáng makita.

--¡Jesús!--ang bigláng sinabi at siyá nama'y nagcruz.

Siyá n~gâ namán, sa makináng na ilaw n~g kidlát ay canyáng nakita ang isáng anyóng taong nacatindíg, halos sa palupo n~g bahay, nacataas sa lan~git ang mukhà't ang m~ga kamáy, na para manding humíhin~gî sa canyá n~g awa. ¡M~ga lintíc at culóg ang itinútugón n~g lan~git!

Nang macatapos ang ugong n~g culóg ay nárin~gig ang isáng mapangláw na daíng.

--¡Hindi gawâ n~g han~gin ang daing na iyán, iyá'y sa fantasma!--ang ibinulóng n~g sundalo, na siyáng canyáng pinacatugón sa guinawang sa canyá'y pagpindót n~g canyáng casama.

--¡Ay! ¡ay!--ang naglulumampas na daíng sa han~gin at nan~gin~gibabaw sa in~gay n~g ulán: hindi matacpán n~g m~ga haguinít n~g han~gin ang matamís at cahabaghabag na tinig na iyóng puspós n~g capighatîan.

Mulíng cumináng ang isáng kidlát na nacasisilaw ang tindí.

--¡Hindi, hindi fantasma!--ang bigláng sinabi n~g
distinguido
;--mulí pang nakita co siyá; casinggandá n~g Virgen ... ¡Umalís na tayo rito't magbigáy álam tayo!

Hindi na hinintay n~g sundalong ulitin pa ang pagyacag sa canyá't nan~gagsialís ang dalawá.

¿Sino cayâ ang humihibic sa calaguitnaan n~g gabí, na hindi inaalintana ang malacás na han~gin, ang ulán at bagyó? ¿sino cayà ang matatacuting virgeng esposa ni Jesucristo, na nakikilaban sa nan~gagn~gan~galit na bagyó, tubig, lintíc at culóg at hinirang pa namán ang cagulatgulat na gabí at ang may calayaang lan~git, upang itaghóy mulà sa isáng mapan~ganib na cataasan ang canyáng m~ga daing sa Dios? ¿Linisan cayà n~g Dios ang canyáng templo at aayaw n~g dingguín ang m~ga hibíc sa canyá? ¿Bacâ cayà hindi macalampás sa bubun~gán n~g convento ang m~ga mithî n~g cáluluwa at n~g macapailánglang hanggáng sa trono n~g lubháng Mahabaguin?

Humihip n~g boong galit ang bagyó halos sa magdamág; hindi sumicat ang isá man lamang bituin sa boong gabí; nagpatuloy ang waláng pagcasiyahan sa hirap na m~ga ¡ay! na nacacahalo n~g m~ga buntóng hinin~gá n~g han~ging malacás, datapwa't nasunduan niyáng bin~gí ang Naturaleza't ang m~ga tao; nagpuyát palibhasa ang Dios ay hindi siyá náririn~gig.

Kinabucasan, n~g mapaspás na sa lan~git ang maiitim na m~ga alapaap ay mulíng sumicat ang araw sa guitnâ n~g nadalisay na himpapawíd, humintô sa pintuan n~g convento n~g Santa Clara ang isáng coche at doo'y nanaog ang isáng lalaki, na napakilalang siyá'y kinacatawan n~g may capangyarihan at hinin~ging siyá'y pakipag-usapin sa abadesa at sa lahát n~g m~ga monja.

Ang sabi'y may humaráp na isáng monjang basáng basá at punít-punít ang suot na hábito, tumatan~gis at isinumbóng ang cakilakilabot na m~ga cagagawan at hinin~ging siyá'y tangkilikin n~g tao laban sa m~ga catampalasanan n~g pagbabanalbanalan. Ang sábihan din namá'y totoong cagandagandahan ang monjang iyon, na may m~ga matáng ang cagandaha't catamisa'y walâ pang nakikitang macacawan~gis.

Hindi siya inampón n~g kinacatawan n~g may capangyarihan, nakipagsalitaan itó sa abadesa at iniwan ang monjang iyón at hindi pinakinggán ang canyáng m~ga samò at m~ga luhà. Napanood n~g monjang sinarhan ang pintô pagcalabás n~g tao, na gaya marahil n~g panonood, n~g hinatulang magdusa, n~g pagsasará sa canyá n~g pintuan n~g lan~git, sacasacali't dumating ang araw na maguiguing casíng ban~gís at mawawalán n~g damdamin ang lan~git na gaya n~g m~ga tao. Ulól daw ang monjang iyón ang sabi n~g abadesa.

Hindi marahil nalalaman n~g taong iyóng sa Maynilà'y may isáng hospicio na pinag-aalagaan sa m~ga nasisira ang isip; ó bacà cayà namán ipinalálagay niyáng ang convento n~g m~ga monja'y isáng ampunan n~g m~ga ulól na babae, bagá man hinahacang may catatagáng camangman~gan ang taong iyóng upáng macapagpasiya cung sirà ó hindi ang pag-iisip n~g isáng tao.

Sinasabi rin namáng baligtád ang ipinasiya n~g general J. n~g canyáng mabalitaan ang nangyaring iyón; tinangcâ niyáng tangkilikin ang ulól na babae caya't hinin~gî niyá itó.

N~gunit n~gayó'y waláng humaráp na sino mang dalagang cagandagandahang waláng umampón, at hindi itinulot n~g abadesang dalawin at tingnán ang convento, at sa ganitó'y tumutol siyá sa pan~galan n~g Religión at n~g m~ga Santong Cautusán sa Convento.

Hindi na mulíng napagsalitaanan pa ang nangyaring iyón, at gayón din ang tungcól sa cahabaghabag na si María Clara.

=WACAS ÑG PAGSASAYSAY.=

TALABABA:

[282] 2 n~g Enero n~g 1883.
(Paunawa ni Dr. José Rizal.)

End of the Project Gutenberg EBook of Noli Me Tangere, by Jose Rizal

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK NOLI ME TANGERE ***

***** This file should be named 20228-8.txt or 20228-8.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/2/0/2/2/20228/

Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza, and the Online Distributed Proofreading Team (http://www.pgdp.net). Thanks to the following for their help in making this project possible: Elmer Nocheseda, Jerome Espinosa Baladad, Matet Villanueva, Ateneo Rizal Library-Filipiniana Section, and the Filipinas Heritage Library. The ebook is being released in commemoration of Dr. José Rizal's 110th Death Anniversary on December 30, 2006. Handog ng Proyektong Gutenberg ng Pilipinas para sa pagpapahalaga ng panitikang Pilipino.(http://www.gutenberg.ph)

Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution.

*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online at http://gutenberg.org/license).

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.