De Kaart En Het Gebied (9 page)

'Dat zou heel aardig kunnen zijn, vooral als hij Marokkaans is. De Marokkaanse keuken is superlekker. Misschien maken ze wel Frans-Marokkaans fusion food, pastilla met foie gras, dat soort dingen.'

'Ja,' zei Olga, niet erg overtuigd. 'Maar ik ben een toeriste, ik wil de Frans-Franse keuken. Frans-Marokkaans of Frans-Vietnamees, dat kun je doen in een hip Parijs restaurant aan het Canal Saint-Martin; maar zeker niet in een sfeerhotel in de Cantal. Misschien gooi ik dat hotel wel uit de gids...'

.

Dat deed ze niet, maar het gesprek zette haar aan het denken, en een paar dagen later stelde ze haar superieuren voor een statistisch onderzoek te doen naar de werkelijk geconsumeerde gerechten in de hotels van de keten. De resultaten werden pas zes maanden later bekend, maar zouden haar eerste intuïtie grotendeels bevestigen. De creatieve en de Aziatische keuken werden eensgezind verworpen. De Noord-Afrikaanse keuken werd alleen in het diepe Zuiden en op Corsica gewaardeerd. Ongeacht de streek boekten restaurants die zich op een 'traditioneel' of 'ouderwets' imago lieten voorstaan drieënzestig procent meer omzet dan gemiddeld. Charcuterie en kaas waren vaste waarden, maar vooral gerechten op basis van rare dieren die behalve met Frankrijk ook met een bepaalde streek werden geassocieerd, zoals ringelduif, wijngaardslak en lamprei, haalden uitzonderlijk hoge scores. De directeur van de divisie
luxe en semi-luxe food,
die de executive summary bij het rapport had geschreven, concludeerde zonder omwegen:

Waarschijnlijk hebben we ons ten onrechte gefocust op de smaak van een Angelsaksische clientèle op zoek naar een
light
gastronomische ervaring waarbij smaakindruk en hygiëne hand in hand gaan, met strenge pasteurisatie-eisen en strikte handhaving van de koudeketen. In werkelijkheid bestaat die clientèle niet: er zijn in Frankrijk nooit veel Amerikaanse toeristen geweest, en de Engelsen worden steeds schaarser; alles bij elkaar vertegenwoordigt het Angelsaksische segment nog maar 4,3 % van onze omzet. Onze nieuwe klanten, onze echte klanten, afkomstig uit jongere, ruigere landen waar de hygiënische normen van recente datum zijn en hoe dan ook slecht worden nageleefd, zijn bij een verblijf in Frankrijk integendeel op zoek naar een
vintage
of zelfs
hardcore
gastronomische ervaring; alleen restaurants die zich aan dat nieuwe klimaat kunnen aanpassen, zouden in de toekomst in onze gids mogen worden opgenomen.

Ze beleefden enkele weken van geluk (het was niet het hevige, koortsachtige geluk van
jongeren,
kon dat niet meer zijn, ze konden onmogelijk nog een weekendje
lekker doortrippen
of
zich plat zuipen-,
het was al de voorbereiding - maar ze waren nog jong genoeg om zich daar vrolijk over te maken - op het epicurische, vredige, ingetogen-geraffineerde geluk dat de westerse samenleving de vertegenwoordigers van de hoge middenklassen op de helft van hun leven biedt). Ze raakten gewend aan de theatrale toon waarop obers in eensterrenrestaurants de samenstelling van de amuses en andere
appetizers
aankondigden; en ook aan de lenige, plechtige manier waarop ze bij elke nieuwe gang 'Prettige voortzetting,
messieurs dames!'
riepen, die Jed telkens deed denken aan het 'Goede viering!' dat een jonge, mollige en waarschijnlijk socialistische priester Geneviève en hem had toegeroepen toen ze in een opwelling de Notre-Dame-des-Champs binnen waren gelopen op het tijdstip van de zondagochtendmis, vlak nadat ze de liefde hadden bedreven in de studio aan de Boulevard du Montparnasse waar zij toen woonde. Ze hadden daarna verschillende keren aan die priester teruggedacht, qua uiterlijk leek hij een beetje op François Hollande, maar in tegenstelling tot de socialistenleider was hij
eunuch voor God
geworden. Jaren later, toen hij aan zijn 'reeks elementaire beroepen' was begonnen, had Jed meermalen het plan opgevat om een portret te maken van een van die kuise, toegewijde mannen die in steeds kleineren getale de metropolen doorkruisten om er de troost van hun geloof te brengen. Maar hij was vastgelopen, hij had niet eens vat kunnen krijgen op het onderwerp. Als erfgenamen van een eeuwenoude spirituele traditie die niemand meer echt begreep, moesten priesters, die vroeger een vooraanstaande positie in de samenleving hadden, zich na een vreselijk lange, zware studie, waarin ze zich moesten verdiepen in het Latijn, het canoniek recht, de rationele theologie en andere vrijwel onbegrijpelijke vakken, nu overeind zien te houden onder erbarmelijke materiële omstandigheden, ze namen samen met de andere mensen de metro, gingen van evangelisatiegroep naar alfabetiserings-klas, droegen elke ochtend de mis op voor een steeds ouder publiek, elke zinnelijke vreugde was hun verboden, inclusief de elementaire genoegens van het gezinsleven, terwijl ze door hun functie toch gedwongen waren om dag in, dag uit een onfeilbaar optimisme aan de dag te leggen. Bijna alle schilderijen van Jed Martin, zouden de kunsthistorici noteren, stellen mannen of vrouwen voor die hun beroep uitoefenen in een geest van
goede wil,
maar wat ze uitdrukten was een op redelijkheid gebaseerde goede wil, waarin de onderwerping aan de eisen van het beroep werd gecompenseerd door een combinatie van financiële genoegdoening en narcistische bevrediging, in wisselende verhoudingen. De nederige, straatarme jonge stadspriesters, die door iedereen werden geminacht en wel alle zorgen maar geen van de genoegens van het stadsleven mochten smaken, vormden, voor wie hun geloof niet deelde, een verwarrend en ontoegankelijk onderwerp.

De French Touch-gids, daarentegen, bood een scala van beperkte maar reële genoegens. Je kon delen in de tevredenheid van de eigenaar van La Marmotte Rieuse, die zijn presentatietekstje besloot met deze serene, zelfverzekerde zin: 'Ruime kamers met terras (bad met jacuzzi), verwenmenu's, tien soorten huisgemaakte jam bij het ontbijt: het is duidelijk dat we ons in een sfeerhotel bevinden.' Je kon je laten meeslepen door het poëtische proza van de bedrijfsleider van Carpe Diem, die het verblijf in zijn etablissement in de volgende termen presenteerde: 'Een glimlach zal u begeleiden van de tuin (mediterrane soorten) naar uw suite, die al uw zintuigen zal overrompelen. Sluit uw ogen en u hebt een onuitwisbare herinnering aan de paradijselijke geuren en de waterstralen die, bruisend in de witmarmeren hammam, maar één vanzelfsprekendheid laten doorsijpelen:
Hier is het leven mooi
.' In het overweldigende kader van Chateau de Bourbon-Busset, waar de jongste telgen van de roemruchte familie op elegante wijze de kunst van het goede onthaal voortzetten, kon je ontroerende aandenkens bewonderen (ontroerend voor de Bourbon-Bussets waarschijnlijk) die teruggingen tot de kruistochten; sommige kamers waren voorzien van waterbedden. Die combinatie van
oud-Franse
of
streek-
elementen en hedendaagse hedonistische voorzieningen wekte soms een vreemde indruk, het leek haast een gebrek aan smaak; maar juist die onwaarschijnlijke mengeling, bedacht Jed, was misschien wel wat de clientèle of althans de
doelgroep
van de keten zocht. Hoe dan ook, de presentatieteksten bleken hun beloften volledig na te komen. Het park van Chateau des Gorges du Haut-Cézallier werd geacht reeën, eekhoorns en een ezeltje te herbergen; er was inderdaad een ezeltje. Flanerend door de tuinen van L'Auberge Verticale zou je Miguel Santamayor moeten zien, een
intuïtieve kok
die een 'uitzonderlijke synthese van traditie en futurisme' bewerkstelligde; en daadwerkelijk zag je in de keukens een enigszins goeroeachtige figuur heen en weer rennen, die zijn gasten na afloop van de 'symfonie van groenten en seizoenen' hoogstpersoonlijk een van zijn
genotvolle havanna's
kwam aanbieden.

Hun laatste weekend, dat van Pinksteren, brachten ze door in het kasteel van Vault-de-Lugny, een
droomverblijf
met weelderige kamers, die uitzicht boden op een park van veertig hectare waarvan het oorspronkelijke ontwerp werd toegedicht aan Le Nótre. De keuken 'sublimeerde' volgens de gids een 'onuitputtelijke streekrijkdom'; je bevond je daar in aanwezigheid van 'een van de mooiste concentraten van het echte Frankrijk'. Daar, op Pinkstermaandag, bij het ontbijt, deelde Olga Jed mee dat ze aan het eind van de maand terugging naar Rusland. Ze proefde op dat moment van een bosvruchtenconfituur, en voor elk menselijk drama onverschillige vogels kwinkeleerden in het oorspronkelijk door Le Nötre ontworpen park. Op een paar meter van hen vandaan deed een Chinees gezinnetje zich te goed aan wafels en worstjes. De worstjes bij het ontbijt waren in het kasteel van Vault-de-Lugny oorspronkelijk geïntroduceerd om tegemoet te komen aan de wensen van een traditioneel ingestelde Angelsaksische clientèle die hechtte aan een eiwitrijk en vet ontbijt; ze waren ter discussie gesteld tijdens een korte maar beslissende bedrijfsvergadering; de nog onzekere, onhandig geformuleerde, maar klaarblijkelijk op worstjes gerichte voorkeuren van deze nieuwe Chinese clientèle hadden de doorslag gegeven tot de instandhouding van deze aanvoerlijn. Andere Bourgondische sfeerhotels kwamen in die jaren tot precies dezelfde conclusie, en zo wist Martenot Worst en Pe-kelwaren, in de streek gevestigd sinds
1927,
aan het bankroet en aan de rubriek 'Sociaal' van het
fr3
-journaal te ontkomen.

Olga evenwel, die toch al niet erg
eiwit-minded
was, gaf de voorkeur aan bosvruchtenconfituur, en ze begon zich echt zenuwachtig te voelen, omdat ze begreep dat haar leven hier zou worden beslist, in een paar minuten, en mannen waren tegenwoordig zo lastig in te schatten, in het begin viel het nog mee want minirokjes werkten altijd, maar daarna gingen ze zich steeds vreemder gedragen. Michelin had de krachtige wens om zijn positie in Rusland te versterken, het land was een van zijn prioritaire doelmarkten en haar salaris zou van de ene op de andere dag worden verdrievoudigd, ze zou zo'n vijftig mensen onder zich krijgen, het was een overplaatsing die ze absoluut niet kon weigeren, in de ogen van de hoofddirectie zou een weigering niet alleen onbegrijpelijk maar zelfs misdadig zijn geweest, een junior stafmedewerker heeft niet alleen verplichtingen ten aanzien van het bedrijf maar ook van zichzelf, hij is het aan zijn stand verplicht om zijn carrière te onderhouden en te vertroetelen zoals Christus de Kerk, of de vrouw haar man, in elk geval moet hij genoeg naar de roep van zijn carrière luisteren om zijn superieuren niet ontsteld te doen concluderen dat hij nooit een hogere positie waard zal zijn.

Jed bewaarde een koppig stilzwijgen, draaide met zijn lepeltje in zijn zachtgekookt ei en wierp Olga tersluikse blikken toe, als een kind dat een standje heeft gekregen.

'Je mag naar Rusland komen...' zei ze. 'Je mag komen wanneer je maar wilt.'

Ze was jong, of liever gezegd ze was
nog jong,
ze dacht nog dat het leven allerlei mogelijkheden biedt, dat een menselijke relatie verschillende achtereenvolgende, tegenstrijdige ontwikkelingen kan kennen.

De gordijnen van de tuindeuren naar het park werden opgetild door een windvlaag. Het gekwinkeleer van de vogels zwol abrupt aan en verstomde weer. De Chinezen van het andere tafeltje waren ineens verdwenen, alsof ze de onstoffelijkheid hadden bereikt. Jed zweeg nog altijd en legde toen zijn lepeltje neer.

'Nou, dat kost tijd...' zei ze. 'Fransoosje...' voegde ze daar liefdevol verwijtend aan toe. 'Besluiteloos Fransoosje...'

Op zondag 28 juni, halverwege de middag, bracht Jed Olga naar het vliegveld Charles de Gaulle. Het was droevig, iets in hem begreep dat ze een moment van dodelijke droefheid beleefden. Het mooie, rustige weer werkte niet mee om de gepaste gevoelens op te roepen. Hij had het verwijderingsproces kunnen onderbreken, zich voor haar voeten kunnen werpen, haar kunnen smeken niet in dat vliegtuig te stappen; waarschijnlijk zou ze naar hem hebben geluisterd. Maar dan? Een nieuw appartement zoeken (de huur in de Rue Guynemer liep aan het eind van de maand af)? De voor de volgende dag geplande verhuizing afzeggen? Het kon, de technische belemmeringen waren niet heel groot.

Jed was niet jong, dat was hij strikt genomen nooit geweest; maar hij was een relatief onervaren mens. Qua mensen kende hij alleen zijn vader, en niet eens goed. Die kennis kon hem qua menselijke relaties niet bijzonder optimistisch stemmen. Voor zover hij had kunnen constateren, was het bestaan van de mens georganiseerd rond
werk,
dat het grootste deel van het leven in beslag nam en plaatsvond in organisaties van wisselende omvang. Na afloop van de werkjaren begon er een kortere periode, die werd gekenmerkt door de ontwikkeling van diverse ziekteverschijnselen. Sommige mensen probeerden zich tijdens de actiefste periode van hun leven bovendien te verenigen in microgroeperingen,
gezinnen
genaamd, met als doel de instandhouding van de soort; maar meestal liepen die pogingen spaak, om redenen die verband hielden met de 'geest der tijden', bedacht hij vaag, terwijl hij een espresso dronk met zijn geliefde (ze waren de enigen aan de toog van de Segafredobar, en meer in het algemeen was er weinig leven op het vliegveld, het geroezemoes van de onvermijdelijke gesprekken werd gedempt door een stilte die onlosmakelijk met de plek verbonden leek, net als in sommige privé-klinieken). Het was maar een illusie: het algemene mechanisme voor het transport van mensen, dat tegenwoordig zo'n belangrijke rol in de vervulling van individuele lotsbestemmingen speelde, nam gewoon een kleine pauze in acht alvorens een tijdlang op volle toeren te gaan draaien, tijdens de eerste golf van grote vakantiedrukte. Het was niettemin verleidelijk om er een eerbetoon in te zien, een discreet eerbetoon van het sociale raderwerk aan hun zo vroeg onderbroken liefde.

.

Jed gaf geen enkele reactie toen Olga na een laatste kus wegliep naar de paspoortcontrole, en pas thuis aan de Boulevard de l'Hôpital begreep hij dat er haast ongemerkt een nieuwe etappe in zijn leven was begonnen. Hij begreep het doordat wat een paar dagen eerder nog zijn wereld uitmaakte, hem nu ineens volkomen leeg leek. Wegenkaarten en fotoafdrukken lagen met honderden tegelijk op de plankenvloer, en dat alles had geen enkele betekenis meer. Gelaten ging hij weer naar buiten, kocht twee rollen grofvuilzakken in de Casino-supermarkt aan de Boulevard Vincent-Auriol, ging weer naar huis en begon ze te vullen. Papier is zwaar, besefte hij, hij zou het nooit allemaal in één keer naar beneden kunnen krijgen. Wat hij nu vernietigde was het werk van maanden, of nog eerder van jaren; toch aarzelde hij geen moment. Veel later, toen hij beroemd was geworden - om precies te zijn zelfs wereldberoemd -, zou Jed herhaaldelijk de vraag voorgelegd krijgen wat het in zijn ogen betekende om
kunstenaar
te zijn. Hij zou weinig interessants of origineels weten te zeggen, behalve één ding, dat hij dan ook in bijna ieder interview zou herhalen: kunstenaar zijn betekende in zijn ogen vooral
onderworpen
zijn. Onderworpen aan raadselachtige, onvoorspelbare signalen die je, als je niet gelovig was, bij gebrek aan beter wel
intuïties
moest noemen; signalen die daarom nog niet minder dwingend en categorisch waren, en die geen enkele ontsnappingsmogelijkheid boden - of je moest elke notie van integriteit en elk zelfrespect laten varen. Die signalen konden ook inhouden dat je een werk, of zelfs een hele reeks werken, moest vernietigen om een radicaal nieuwe richting in te slaan, soms zelfs helemaal geen richting, zonder enig plan en enige hoop op een vervolg. Om die reden, en alleen daarom, kon het kunstenaarschap soms
moeilijk
worden genoemd. Om die reden ook, en alleen daarom, onderscheidde het zich van de bezigheden of
beroepen
die hij eer zou bewijzen gedurende het tweede deel van zijn carrière, het deel waaraan hij zijn grote roem zou danken.