Geheime oorlogen (4 page)

Sinds deze Karachi-melding hadden de Surfers nog eens 32 andere samenzweringen ontdekt die allemaal door groepen in het Midden-Oosten, Azië en de moslimrepublieken van de voormalige Sovjetunie waren opgezet. ‘Maar de vijand rammelt niet alleen aan onze elektronische poort, hij bevindt zich zelfs binnen onze landsgrenzen,’ zo sprak dame Eliza Manningham-Buller tijdens haar laatste openbare lezing over terrorisme (op 20 april 2007 ging ze met pensioen). Hoewel ze ervoor waakte radicale groeperingen bij hun naam te noemen, werden haar beweringen gezien als een verwijzing naar de twee miljoen in Engeland wonende moslims.

Om te kunnen afrekenen met die vijand aan de elektronische poort, het internet, had Scarlett het Global Issues Controllerate (
GIC
) uitgebreid, waarin zes bestaande
MI
6-afdelingen werden geïntegreerd en waarin ook plaatselijke standplaatshoofden in het Midden en Verre Oosten en in West- en Oost-Europa werden ondergebracht.

Sommige inlichtingenofficieren verloren hun baan, anderen namen woedend ontslag. Het moreel binnen
MI
6 begon af te brokkelen. Geruchten omtrent Scarletts methoden tijdens zijn stationering in Nairobi en Moskou kwamen aan het licht. Er ging een verhaal rond dat hij gefaald had om een belangrijke bron in Pretoria ‘fatsoenlijk te beschermen’. Deze bron beschikte over aannemelijke bewijzen dat Pakistan op jacht was naar Zuid-Afrikaanse kernwetenschappers om een eigen kernprogramma te kunnen ontwikkelen.

Maar deze fluisteringen konden Scarlett niet weerhouden van zijn vastberadenheid om
MI
6 verder te modelleren. Het helderste bewijs van zijn succes was de wijze waarop het geld met bakken naar het
GIC
verdween, een aanzienlijk deel van het jaarlijkse
MI
6-budget van tweeenhalf miljard pond. Het geld was afkomstig uit de Single Unified Vote, de geheime overheidspot waaruit een moderne inlichtingendienst kon worden bekostigd. Elk belangrijk westers land had zo’n pot, maar die van Groot-Brittannië kon zich bijna meten met de gigantische bedragen waarmee de Amerikaanse inlichtingenwereld zich immer verzekerd zag van een goedgevulde kas.

Zo bekostigde het
MI
6-budget onder andere ook de regelmatige detachering van
MI
6-agenten bij de
CIA
en de Mossad. Nadat het Britse hoofdkwartier voor regeringscommunicatie (
GCHQ
) er zijn eigen deuren had geopend, vlak naast het complex van de National Security Agency (
NSA
) in Maryland, had Scarlett er een hogere
MI
6-agent gestationeerd om de nsa-satellieten ook naar specifieke
MI
6-doelwitten te laten speuren. Aangezien het merendeel daarvan netjes aansloot op de
NSA
-targetlijst klonken er binnen Fort Meade zelden kritische geluiden over de vraag of herpositionering en de kosten van zo’n satelliet eigenlijk wel zinvol waren. Deze navelstreng met de
NSA
, de grootste
spy in the sky
-organisatie ter wereld, werd nog eens versterkt met de stationering van twee
MI
6-agenten op het
NSA
-satellietstation in Menwith Hill in het noorden van Engeland.

De onzekere toekomst na het eind van de Koude Oorlog, met dreigende budget- en personeelsbezuinigingen in het verschiet, was dankzij de opkomst van Al-Qaida zo goed als verleden tijd. Met zijn onderhandelingstalent had Scarlett het ministerie van Financiën overgehaald een einde te maken aan de voortdurende achterkamertjestwisten tussen opeenvolgende ministers en inlichtingenhoofden. Waar Scarlett om vroeg, dat kreeg hij. Nieuw personeel werd aangetrokken. Achter de vestiging van Harrods in de Londense wijk Knightsbridge, en aan Sloane Square, waar spion Kim Philby, een mol voor de Sovjet-Unie, was
verhoord, werd extra kantoorruimte gehuurd. In totaal kreeg
MI
6 er nadat Scarlett tot directeur was benoemd een dozijn locaties bij. Het geld voor deze uitbreiding maakte heimelijk deel uit van de jaarlijkse begrotingen van het ministerie van Defensie en Buitenlandse Zaken. Gestimuleerd door het outsourcingbeleid van de regering-Blair vonden pensioengerechtigde inlichtingenofficieren leuke baantjes bij een heel netwerk aan particuliere adviesbureaus als Control Risks, die gespecialiseerd waren in onderhandelingen na ontvoeringen. Dergelijke bedrijven boden een mooie dekmantel voor de geheime operaties van
MI
6.

Voordat Scarlett het roer overnam, had
MI
6 sinds de Koude Oorlog een flinke reorganisatie achter de rug toen de
JIC
besloot om ook terrorisme en de wereldwijde misdaad – drugshandel, handelsspionage en contraproliferatie – tot het pakket van hoofdtaken te rekenen. Scarlett had erop gehamerd dat de traditionele rol van de spion met de allernieuwste technologieën moest worden ondersteund om Groot-Brittannië te kunnen verdedigen tegen de vijand aan de poort.

De communicatiefaciliteiten in Ayios Nikolaos op Cyprus werden uitgebreid voor de ondersteuning van geheime operaties in het Midden-Oosten, vooral in Iran. Eén faciliteit, die werd gedeeld met de
CIA
die opereerde op het eiland Guam in de Grote Oceaan, was gemoderniseerd zodat ook de Volksrepubliek China en Noord-Korea in de gaten konden worden gehouden.

Het idee om voor
MI
6-agenten ‘façades’ of dekmantelbedrijven te gebruiken was al sinds de jaren dertig geliefd toen het tweede hoofd en filmgek Hugh Sinclair Alexander Korda had overgehaald zijn bedrijf London Films beschikbaar te stellen als dekmantel voor Sinclairs agenten. In 1947 werd Marshall’s Travel aangekocht, gevolgd door het reisbureau Casuro Travel.

Zoals alle inlichtingendiensten kende ook
MI
6 de waarde van
black propaganda
ofwel valse informatie, en na de Tweede Wereldoorlog werd het nieuwsagentschap Britanova aangekocht om informatie naar de Sovjet-Unie te sluizen, alsmede de
ANA
, het Arabisch nieuwsagentschap, om hetzelfde in het Midden-Oosten te doen. Op aanwijzingen van Scarlett was het aantal schuiladressen wereldwijd uitgebreid en wisten alleen de agenten die ze gebruikten waar ze te vinden waren. Elk adres werd volledig onderhouden en regelmatig gecontroleerd op afluisterapparatuur.

Op die ochtend in maart 2007 gaf John Scarlett leiding aan een wereldwijde organisatie van vijfentwintighonderd vaste medewerkers en nog eens twee keer zoveel contractanten. Wat in 1909 ooit als een-
mansorganisatie was begonnen, beschikte nu over twee helikopters en detachementen van de Special Boat Service (
SBS
) en de Special Air Service (
SAS
) die permanent paraat stonden. Naast Control Risks was er ook het op de Bahama’s ingeschreven Sandline International, met kantoren aan King’s Road in Londen. Het personeel stond bekend als de ‘King’s Road-partizanen’, klaar om de opdrachten van
MI
6 uit te voeren, wetend dat de Intelligence Services Act van 1994 hen zou beschermen.

Sinds de aanslagen in Londen van 2005 was de beveiliging van de Britse (lucht)havens, kerncentrales, stations en belangrijke bruggen aanzienlijk verscherpt. Daarnaast keken gewapende politieagenten en officieren van
MI
5 en
MI
6 mee over de schouders van de douanebeambten. De belangrijkste ontwikkeling was de invoering van camerabewaking (
CCTV
). In 2007 was er inmiddels meer dan vijf miljoen pond gespendeerd aan het installeren van 4,2 miljoen camera’s, een vijfde van alle
CCTV
-camera’s ter wereld. Elk regeringsgebouw had zijn eigen hoeveelheid starende lenzen die waren verbonden met een monitorruimte. Om terroristen te ontmoedigen werden winkelcentra uitgerust met camera’s. In de straten van Londen en andere Engelse steden en dorpen werden inwoners gemiddeld driehonderd maal per dag gefilmd. Van meer dan drie miljoen burgers werden
DNA
-monsters afgenomen en in politiebestanden opgeslagen. ‘Het is in het landsbelang,’ zo kreeg men te horen.

Geen enkel ander land, uitgezonderd China, kon hier aan tippen. De filmbeelden die dagelijks werden gedownload om te bekijken, zouden samen de lengte van de evenaar beslaan. ‘Geschikt’ materiaal werd opgeslagen voor toekomstig gebruik. Zoals een woordvoerder van Binnenlandse Zaken het formuleerde: ‘Wat wel of niet geschikt is, wordt gedicteerd door de nationale veiligheid.’

Eén vorm van cameratoezicht was geheel toegespitst op het registreren van kentekenplaten. De camera’s registreerden voertuigen die werden bestuurd door mogelijke terroristen of verdachte criminelen en konden dagelijks en bij elk weertype vijftig miljoen kentekens registreren en deze verzenden naar de vele centra in Engeland waar men over herkenningssoftware beschikte. Van foto naar match vergde slechts enkele seconden.

Verborgen in dit woud van stille waakogen bevonden zich ook de camera’s van
MI
6. Sinds de komst van Scarlett had de dienst zijn camera-inzet verdubbeld. De meeste stonden langs de toegangswegen
naar voornamelijk moslimwijken en waren verbonden met een centrale in Zuid-Londen. Van buiten leek dit gebouw op een pakhuis en het verschilde daarin niet van andere pakhuizen langs de Theems. Maar het was wel omgeven door een stevig hek dat een aanslag van een zelfmoordenaar, in Bagdad-stijl, kon weerstaan. Binnen klonk het zachte gezoem van de airconditioning die de computers moest koelen. Hier werden dag en nacht stukjes informatie gesorteerd en aan elkaar geplakt om tussen de miljarden inmiddels opgeslagen gegevens te worden ingevoegd. Het ging om persoonsgegevens – adres, werkgever, bank, salaris en uitgavenpatronen. Ook e-mails, faxberichten en telefoongesprekken waren opgeslagen en konden in een oogwenk worden opgevraagd.

De technici beschikten over de modernste apparatuur om beelden driedimensionaal weer te geven, het contrast tussen een persoon en de achtergrond te vergroten en indien nodig de achtergrond zelfs te laten verdwijnen om de persoon in kwestie beter te kunnen bekijken. De riante monitorruimte was een voorbeeld van hoe het inlichtingenwerk zich aanpaste aan de groeiende wereld van de cyberoorlog, en illustreerde hoe
MI
6 zijn werkterrein had verlegd van Koude Oorlog-spionage in de Sovjet-Unie naar de strijd tegen de terreur van Al-Qaida.

De val van het Sovjetcommunisme betekende het einde van een herkenbare vijand, de
KGB
en zijn aanverwante militaire inlichtingendienst, de
GRU
. Deze hadden min of meer op dezelfde manier geopereerd als
MI
6, of welke andere westerse inlichtingendienst dan ook, in de probleemgebieden Berlijn in 1961, Cuba in 1963 en het Midden-Oosten vanaf 1967 tot nu. Zo nu en dan berichtten de media over hun activiteiten, met onder meer beweringen over kernbommen in koffertjes en kruisraketten voor biologische oorlogsvoering.

Na 11 september werd met de vinger naar Al-Qaida gewezen en kreeg zowel
MI
5 als
MI
6 de opdracht om apparatuur op te sporen waarmee ‘vuile’ kernbommen konden worden gemaakt, van vacuümpompen in scanapparatuur zoals gebruikt in ziekenhuizen tot de staven zoals gebruikt in medische bestralingsapparatuur.

Ook in 2007 vormde het speuren naar de geldbronnen van Al-Qaida een belangrijk onderdeel van het werk. Dit geld was afkomstig van de vele islamitische liefdadigheidsinstellingen in Groot-Brittannië, die vaak werden gesteund door de puissant rijke prinsen uit de koninklijke familie die Saoedi-Arabië regeerde. Een
MI
6-document uit december 2006 stelde: ‘Inmiddels schenken meer dan driehonderd
leden van de Saoedische koninklijke familie geld aan Al-Qaida. Met hun herenhuizen in hartje Londen en aan de rand van de stad maakten veel van de prinsen deel uit van de wahabietensekte, genoemd naar de zeer puriteinse stichter van het moderne islamitische fundamentalisme. Het geld van deze oliemiljardairs vloeide vanuit hun bankrekeningen naar nieuwe moskeeën, moslimuniversiteiten en -scholen. Binnen de klaslokalen legden de imams de kiem voor het terrorisme. Iedere het land uitgezette radicale predikant werd weer afgelost door een nieuwe. Dit werd de voedingsbodem voor de Londense aanslagplegers, en deze wetenschap had Scarlett nog eens gesterkt in zijn opvatting dat cameratoezicht de enige manier was om de dreiging het hoofd te bieden.

‘Het is de effectiefste manier om de financiers van terreur te ontmaskeren en de deuren te sluiten van de plekken waar terrorisme wordt gepredikt,’ zo had hij premier Tony Blair in 2006 tijdens een kerstfeestje op Downing Street verteld. Een paar weken later kon de religieuze Jamaah Islamiyah-school van bijna 22 hectare, liggend aan de rand van een prachtig dorpje in Sussex, worden gesloten. De radicale predikant Abu Hamza – die nu een straf van zeven jaar uitzit in de zwaarbewaakte Belmarsh-gevangenis in Londen voor het ‘aanzetten tot moord en deelname aan terroristische activiteiten’ – organiseerde op deze school een zomertrainingskamp voor moslims. De details kwamen aan het licht nadat een
MI
6-agent een jonge Engelse moslim, een ex-leerling van deze school, op Guantánamo Bay had ondervraagd. De imam van de school, Bilal Patel, had toegegeven achthonderdduizend pond te hebben ontvangen van rijke moslims uit Saoedi-Arabië. Hij weigerde namen te noemen ‘omdat dit tegen mijn religieuze opvattingen zou ingaan’.

Kort na de politie-inval op de school had een
MI
6-observatieteam nog veertien andere in Londen woonachtige moslims geïdentificeerd die met deze school verbonden waren. Een van de namen was Abu Abdullah, die regelmatig in de beruchte moskee in Finsbury Park predikte dat hij ‘onze jihadisten graag naar Irak zou zien vertrekken om daar Britse en Amerikaanse soldaten te vermoorden’. Al deze mannen werden gearresteerd.

Deze successen leidden tot de invoering van nieuwe toezichtcamera’s in zowel Londen als andere steden met aanzienlijke moslimgemeenschappen. Er verschenen lange, weerbestendige, matgeschilderde stalen palen met bovenop een camera die werkte via een glasvezelverbinding. Deze camera’s bevatten acht krachtige lenzen
voor een panoramisch blikveld en speciale software zorgde ervoor dat elke camera vijftig gedragspatronen kon herkennen. Zodra een doelwit was geïdentificeerd zoomde een negende lens, onder in de camera, in op elke beweging om het individu te volgen terwijl hij of zij over straat liep of een gebouw betrad dan wel verliet. Dankzij de haarscherpe lens en een chip die ervoor zorgde dat hinderlijke uitlaatgassen en andere vormen van verontreiniging werden weggefilterd, bleven de beelden kraakhelder.