Geheime oorlogen (5 page)

Deze
MI
6-camera’s volgden niet alleen mogelijke terreurverdachten, maar ook talloze buitenlandse inlichtingenofficieren die Londen als werkterrein hadden. Sommigen van hen, die werkten voor de
VS
, Canada en de lidstaten van de Europese Unie, genoten diplomatieke onschendbaarheid en hadden meestal een officiële functie als derde secretaris of persvoorlichter op hun respectievelijke ambassades. Anderen stonden aan het hoofd van handelsmissies of toeristenbureaus. Op de lijst die binnen de inlichtingenwereld circuleerde, stonden ze vermeld als afkomstig uit ‘bevriende’ staten. Sommigen waren ‘erkend’ als inlichtingenofficieren voor Buitenlandse Zaken en konden rekenen op een minimale beveiliging.

Spionnen uit minder bevriende staten, zoals de twee die vanuit de Syrische ambassade opereerden, belandden op een
MI
6-verdachtenlijst zodat ze onder meer met elektronische middelen nauwlettender konden worden gevolgd. De lijst bevatte tevens 52 officieren van de Russische buitenlandse geheime dienst (
SVR
), wier namen een kwart van de lijst uitmaakten. Geen van hen was ‘erkend’.

Dankzij wat binnen
MI
6 ‘periodieke observatie’ werd genoemd, waren de officieren in staat geweest de Russische agenten op de voet te volgen terwijl ze op zoek waren naar de biologische wapens die de
KGB
tijdens de Koude Oorlog in het geheim op het Engelse platteland had verborgen. Dr. Aleksandr Kouzminov, die een hoge positie had bekleed binnen Biopreparat, het Russische programma voor biologische oorlogvoering, was na de ineenstorting van de Sovjet-Unie naar Nieuw-Zeeland verhuisd. Hij beweerde dat de flesjes met dodelijke virussen onder andere ebola, antrax en pokken bevatten en dat sommige waren gekweekt om toxinen te laten vrijkomen om ‘menselijke emoties te sturen om onder de bevolking onbeheersbare angst- en paniekgevoelens te veroorzaken’.

Kouzminov hield vol dat hem nooit was verteld waar de flesjes precies waren verborgen, maar onthulde wel dat de hele operatie was geleid
door een vrouwelijke
KGB
-officier met de codenaam ‘Rosa’, die zogenaamd als microbiologe in Engeland was komen werken. Kouzminov beweerde dat ze in werkelijkheid naar doelwitten moest speuren, zoals reservoirs en farmaceutische en biologische onderzoekscentra. Een grondige zoektocht door de dikke
MI
6-dossiers leverde geen ‘Rosa’ op, maar begin 2007 werd een auto met kentekenvoorvoegsel 2480, dat alle Russische diplomatieke voertuigen kenmerkte, waargenomen vlak bij een biologisch onderzoekscentrum in Porton Down in het graafschap Wiltshire. Kouzminov bevestigde dat ‘deze vestiging een zeer waarschijnlijk doelwit voor een Russische biologische aanval’ zou zijn geweest, en speculeerde dat de auto daar stond om ‘compromitterend bewijsmateriaal terug te halen, maar dat eventuele flesjes daar mogelijk ook aan een terroristische groepering konden zijn verkocht’.

De mogelijkheid dat Al-Qaida een aanslag op Groot-Brittannië overwoog, leek opeens een stuk waarschijnlijker nadat directeur-generaal van de Mossad Meir Dagan een document aan Scarlett en enkele Europese inlichtingenhoofden had verstuurd waarin hij concludeerde dat ‘Al-Qaida binnenkort in staat is om kunstmatig gekweekte biologische middelen te fabriceren die op ongekende schaal ziektes zullen verspreiden. Het is van groot belang om de achtergronden te onderzoeken van alle buitenlandse chemie- en biologiestudenten aan uw universiteiten. De wetenschap die hun wordt gedoceerd, kan worden gebruikt om de vreselijkste wapens ter wereld te creëren.’

Het volgen van de spionnen van de Volksrepubliek China bleek voor
MI
6 een steeds lastiger en groter probleem. In 2007 opereerde slechts een handjevol van de tot dusver 46 geïdentificeerde agenten vanuit hun eigen ambassade. De overigen werkten zonder diplomatieke bescherming undercover bij Chinese banken in de Londense City en als student, of als importeur van het een of het ander – de klassieke dekmantel. Hun hoofdtaak was om economische, industriële en militaire inlichtingen te vergaren. Universiteitscampussen en defensiecontractanten waren gewaarschuwd over de dreiging die deze spionnen vormden in hun jacht naar Britse wapens en systeemtechnologieën. Maar voor iedere ontmaskerde, en meestal uitgezette, geheim agent leek er een nieuw legertje klaar te staan om zijn of haar plek in te nemen.

Dankzij de groei van het internet kon het Chinese ministerie voor Staatsveiligheid wereldwijd haar vleugels nog verder uitslaan, wat samenviel met de Israëlische ondertekening van een belangrijk akkoord
met Peking dat ‘beide partijen verplicht samen te werken bij het onderzoeksproces waarin sprake is van een lek, en dat China en Israël toestaat om gezamenlijk operaties uit te voeren’. Voor
MI
6 een onaangenaam vooruitzicht.

Begin februari 2007 stuurde Scarlett enkele inlichtingenofficieren naar het Amerikaanse topgeheime centrum voor kernonderzoek in Los Alamos, vlak bij Albuquerque, New Mexico, om na te gaan of zich tussen de onlangs gestolen geheimen aldaar ook informatie over Engelands nieuwste kernonderzeeër uit de Trident-klasse bevond. Dankzij een geheime overeenkomst tussen Londen en Washington tijdens de Koude Oorlog werden de gegevens over Britse kernwapens in Los Alamos bewaard omdat men vreesde dat de Sovjet-Unie in een preventieve aanval het Britse kernarsenaal zou vernietigen.

De diefstal van zeer geheime diskettes was ontdekt tijdens een ‘routinecontrole’ op de aanwezigheid van drugs door het eigen, interne politiekorps. Uren later streek een
FBI
-team neer bij wat werd beschreven als een ‘stacaravan voor klaplopers’ in de buurt van het complex. De stacaravan was eigendom van een bekende drugshandelaar die aan het Los Alamos-personeel had gedeald. Onder een matras trof de
FBI
echter harddisks aan met het opschrift ‘zeer geheim materiaal’. Een technicus die werkzaam was in de diep ondergronds gelegen X Division-afdeling, alleen toegankelijk met speciale leespasjes waarvan de codes elke dag werden veranderd, had ze naar buiten gesmokkeld. Onder deze matras lagen de Britse Tridentgeheimen verborgen. De vrouw hield vol dat ze die aan niemand had laten zien, laat staan ze had laten kopiëren. Ondanks een indringende ondervraging was ze bij haar verhaal gebleven, en uiteindelijk werd ze aangeklaagd wegens diefstal van staatseigendommen. De
MI
6-agenten togen weer naar huis zonder te weten of de harddisks nu wel of niet door spionnen waren gekopieerd. Michael Anastasio, het hoofd van het Los Alamos-complex, deelde de schrijver in een telefonisch vraaggesprek mee: ‘De ernst van wat er is gebeurd, maakt dat ik nog steeds niet over de zaak kan praten. De internationale gevolgen zijn verreikend.’ David Dastych, een ervaren
CIA
-specialist in nucleair terrorisme, voegde eraan toe: ‘Vergeet niet dat het de Chinezen waren die de technologie voor de neutronenbom uit Amerikaanse laboratoria hebben gestolen.’

Alles bij elkaar telde Londen in 2007 ongeveer honderd buitenlandse spionnen, onder wie twee die voor de Chileense
Agencia Nacional de

Inteligencia
(
ANI
) werkten, de zes agenten van de
SASS
, de Zuid-Afrikaanse geheime dienst die in hun ambassade aan Trafalgar Square over goed geoutilleerde kantoren beschikten, en de drie officieren van het
NIB
, het nationale inlichtingenbureau van Birma. In de Israëlische ambassade beschikte de Mossad over zijn eigen hoofdkwartier. In de Koreaanse ambassade, gelegen in een buitenwijk in Noord-Londen, opereerde de tweede secretaris in het geheim als de enige Koreaanse spion. Hij was regelmatig te gast op feestjes van het ministerie van Buitenlandse Zaken, op Buckingham Palace en bij buitenlandse gezanten die hun nationale feestdagen vierden. De Noord-Koreaan viel op in zijn jaquet. Scarlett, die hem ooit op een receptie tijdens ‘Canada Day’ had ontmoet, merkte op dat de Koreaan hem deed denken aan Oddjob, James Bonds chauffeur en bodyguard in
Goldfinger
. Cuba, Soedan en Zambia hadden elk een spion die per diplomatieke post rapporten naar hun eigen land verstuurde waarvan
MI
6 allang wist dat de inhoud ervan hoofdzakelijk was gebaseerd op materiaal uit de Britse pers. De spionnen van
MITI
, het Japanse agentschap verantwoordelijk voor het vergaren van inlichtingen over economie en handel, en hun Argentijnse, Mexicaanse en andere Latijns-Amerikaanse collega’s hadden allen een plek in Londen. Voor velen was het een standplaats die tussen het inlichtingenwerk door leuke afleidingen bood.

Ook Ierland had op zijn ambassade een medewerker van zijn kleine inlichtingendienst gestationeerd. Hij had een bijdrage geleverd bij het identificeren van vijf islamitische terreurgroeperingen die Dublin als basis hadden en banden met Al-Qaida onderhielden. Dit waren de Egyptische Islamitische Jihad, Al-Gama’a Al-Islamya, de Algerijnse Gewapende Islamitische Groepering, Hamas, en de Palestijnse Islamitische Jihad. Alle werden geïdentificeerd als ‘leveranciers van financiële en logistieke ondersteuning aan terroristische organisaties in het buitenland’. De namen en bijzonderheden van de tweehonderd leden van deze groeperingen werden opgeslagen in de
MI
6-computers. Ook nu weer was het de Ierse inlichtingendienst die waarschuwde dat jonge moslims uit het Midden-Oosten en Azië, en werkzaam in de florerende Ierse
IT
-industrie, werden gerekruteerd om naar Pakistan af te reizen om zich vertrouwd te maken met de technieken voor het nieuwe cyberterrorisme dat een ernstige bedreiging kon vormen voor Britse luchthavens, krachtcentrales en communicatienetwerken. Alle namen verschenen op een speciale
MI
6-lijst waarvan een kopie werd gestuurd naar de
MI
6-standplaats in
Islamabad, om vandaaruit te worden doorgestuurd naar de Pakistaanse inlichtingendienst. In 2007 werden drie uit Ierland afkomstige moslims gearresteerd.

De banden tussen Al-Qaida en het Ierse terrorisme stamden uit het jaar 2000 toen de financier, Hamid Aich, vanuit Dublin opereerde. De slanke, donkere, aantrekkelijke en vlotgeklede Algerijn bezat drie adressen in Dublins betere wijken. Vandaaruit had hij via het Mercy Relief Agency, een islamitische liefdadigheidsinstelling die als een dekmantel voor Al-Qaida fungeerde, de financiering van de aanslagen voor 11 september georganiseerd. Een paar dagen voor de aanslagen had hij Ierland verlaten. Waarschijnlijk is hij tijdens de jacht op Osama Bin Laden in het Tora Boragebergte omgekomen bij een Amerikaanse bomaanval.

In Londen troffen Scarlett en het standplaatshoofd van de
CIA
elkaar regelmatig bij de dis, meestal in een besloten kamer in de Travellers Club. Scarletts vijanden waren ervan overtuigd dat op deze momenten geheimen werden uitgewisseld en reputaties discreet werden ondermijnd. Onder die vijanden bevonden zich politici en misnoegde inlichtingenofficieren die meenden dat
MI
6 het stilzwijgen van middel tot doel had verheven om zo de eigen activiteiten te kunnen beschermen, en dat Scarlett daarbij het grote brein was. Duidelijker is dat beide mannen ervan overtuigd waren dat de Europese Unie, en met name Duitsland, de ‘werkplaats was geweest voor een decennium van islamitische terreur’, zoals Scarlett het noemde. Een paar van de Al-Qaidapiloten die de aanslagen op 11 september hadden uitgevoerd, waren afkomstig uit Hamburg.

In de rust van de besloten eetzaal konden de spionagemeesters hun vakjargon ruim baan geven:
playback
, het lekken van valse informatie naar de media;
flap potential
, het risico dat een inlichtingendienst met de onthulling van illegale of twijfelachtige activiteiten in verlegenheid wordt gebracht; en
discard
, waarbij een informant moet worden ontmaskerd om zo een andere, waardevollere agent uit de wind te houden. Er bestond een heel lexicon van dergelijke termen. Richard Tomlinson herinnerde zich dat ‘een van de eerste taken van een
MI
6-agent het leren van de taal was. Waren we eenmaal zover, dan werden we gewaarschuwd deze termen nimmer in het openbaar en alleen onder elkaar in veilige situaties te gebruiken omdat we onszelf anders als spionnen zouden ontmaskeren. We moesten ongeveer tweeduizend termen uit ons hoofd kennen die ook door de
CIA
, de Mossad, de Fransen en uiteraard de Russen werden gebruikt.’ Tomlinson beweerde dat
Scarlett, na zijn verbanning uit Moskou, regelmatig uit de school klapte over Russisch vakjargon, zoals
dubok
, een geheime ’brievenbus’, of
Nasji
(jeugdorganisatie), dat stond voor ‘overloper’; uitdrukkingen die Tomlinson in zijn notitieboekje noteerde.

Op die vroege ochtend in maart 2007 naderde de belangrijkste
MI
6-operatie waarbij onder Scarletts bewind een overloper betrokken was geweest, haar ontknoping.

2

Op de bitterkoude ochtend van 11 december 2006 steeg een 737-passagiersvliegtuig van Iran Air op van de luchthaven Shiraz, gelegen in de uitlopers van het Zagrosgebergte. De cabine was vol, op de voorste rij na, die bezet werd door een enkele man. Generaal Ali-Reza Asgari was als laatste aan boord gegaan en zou, als geste naar zijn rang, als eerste uitstappen. Met zijn zwarte haar en getrimde snor oogde hij jonger dan zijn 57 jaar deed vermoeden. Zijn verjaardag had hij pas nog met een van zijn onder het islamitisch recht toegestane vier echtgenotes gevierd. Na afloop was hij van hun woning in Teheran naar zijn geboorteplaats gevlogen, het zuidelijker gelegen Shiraz, om het graf van zijn ouders te bezoeken. Het zou de laatste keer zijn dat hij hun eer zou bewijzen, of de besneeuwde bergtoppen onder de 737 zou zien en, zodra het toestel was gaan hellen, een glimp zou opvangen van de Sjatt al-Arab, de rivier die de grens tussen Iran en Irak vormt.

Sinds de omverwerping van het regime van Saddam Hoessein werd de rivier door troepen van de Amerikanen en de coalitie streng gecontroleerd om de wapensmokkel vanuit Iran naar de sjiitische opstandelingen in Irak tegen te gaan. De Iraanse en Iraakse kusten werden door een onzichtbare lijn van elkaar gescheiden, en aan de Iraanse kant patrouilleerde de Revolutionaire Garde met krachtige, goed bewapende kanonneerboten. Er had zich een aantal incidenten voorgedaan tussen de twee kampen, waaronder de gevangenneming van een patrouille van de Britse marine na beweringen van Iran dat hun territoriale wateren waren geschonden. Onder zware diplomatieke druk waren de matrozen vrijgelaten. Onder de hogere officieren die hiertoe hadden geadviseerd, nadat de propagandistische waarde maximaal was benut, bevond zich generaal Asgari.