Geheime oorlogen (14 page)

Een onverwachte uitkomst van de Benbow-operatie was de ontdekking van een plan van Al-Qaida om het Britse internet te saboteren, een daad waarmee de Londense aandelenbeurs plat zou komen te liggen en het internationale handelsverkeer in Groot-Brittannië één
grote chaos zou worden. Met niet-functionerende lucht- en zeehavens, spoorwegen en communicatiesystemen zou heel Engeland verlamd zijn.

Bij aanvang van het schaduwen van Benbow had een duo van
A
4, de interneteenheid van
MI
5, opdracht gekregen om samen te werken met het hoofdkwartier voor regeringscommunicatie (
GCHQ
). De zevenduizend personeelsleden houden al het elektronische dataverkeer van en naar Groot-Brittannië in de gaten. Vanuit het donutvormige hoofdkwartier bij Cheltenham worden dagelijks miljarden berichten bekeken, waaronder boodschappen die zijn ‘geoormerkt’ om door
MI
5 en
MI
6 te worden onderschept. Benbow prijkte nu op de lijst van verdachte personen.

De tientallen e-mails die Benbow naar zijn contacten verstuurde in de hoop zijn splijtstoffen te kunnen slijten, liepen aanvankelijk via het Telehouse Europe-gebouw in de Londense Docklands, waar al het binnenlandse commerciële internetverkeer werd afgehandeld. Berichten op de
GCHQ
-lijst werden automatisch van Telehouse Europe naar Cheltenham doorgestuurd. In het geval Benbow kreeg het
A
4-team kopieën.

Een van Benbows eerste e-mails was naar een website verstuurd, een van de miljoenen websites op de netwerkcomputers van Telehouse. De e-mail was vervolgens naar een tweede, voor het
A
4-team onbekende site doorgesluisd. Na een speurtocht met hulp van de
H
1-eenheid van
MI
5, gespecialiseerd in informatietechnologie, werd deze tweede website gelokaliseerd. Deze werd onderhouden vanuit een huis in Ealing Broadway, een buitenwijk van Londen waar veel mensen uit het Midden-Oosten woonden. Sommigen van hen stonden bij
MI
5 al op een schaduwlijst, maar de beheerder van deze tweede website nog niet.

Terwijl
D
7-agenten Benbow schaduwden, werd het Ealing-adres elektronisch in de gaten gehouden. De huistelefoonlijn werd tijdelijk onderbroken zodat een
bugger
van Technical Operations, zich voordoend als telefoonmonteur die een probleem komt verhelpen, een tap in het apparaat kon plaatsen die zo gevoelig was dat gesprekken waar dan ook in de woning konden worden opgepikt. Een andere inlichtingenofficier had tegenover de woning een kamer gehuurd om met zijn elektronische apparatuur, de zogeheten ‘stofzuiger’, de gesprekken te kunnen vastleggen. Eén keer per dag werden deze door een collega opgepikt om voor analyse naar Thames House te worden overgebracht.

In de woning werden afluisteropnamen gemaakt van een groep terroristen die het Telehouse Europe-gebouw hadden verkend en van plan waren om het gebouw te bestormen en zichzelf met voldoende explosieven op te blazen zodat de boel zou instorten. Met nog maar een paar dagen te gaan voordat het zover was – toevallig op het moment dat het Benbow niet was gelukt om in Marbella de Adams-bende voor zich te winnen – vielen agenten van de antiterreurbrigade van Scotland Yard de woning binnen en arresteerden de beramers.

De tweede verdieping van het Thames House bood onderdak aan wetenschappers en technici die nieuwe speeltjes bedachten om verdachten te schaduwen. Een vitrine toonde enkele apparaatjes die door buitenlandse inlichtingendiensten waren bedacht, zoals een door de
CIA
ontwikkelde kingsize sigaret met daarin één .22-kogel. De sigaret was getest op een Duitse dubbelspion in het naoorlogse Duitsland tijdens de beruchte
MK-ULTRA
-experimenten, een geheim
CIA
-programma voor menselijke gedragsmanipulatie en nieuwe manieren waarop moordopdrachten konden worden uitgevoerd. De kogel vormde geen onderdeel van het programma en was zijdelings door
CIA
-scheikundigen bedacht. Nadat de dubbelspion was doodgeschoten, werd het wapen ‘geschikt geacht voor zijn doel’, maar in werkelijkheid nooit meer gebruikt.

Een gereedschapskokertje met daarin een vijl, twee losse mesjes en een slijptolletje was bedacht door de Stasi, de voormalige Oost-Duitse inlichtingendienst, om bij de agent rectaal te worden ingebracht. De
MI
5-onderzoekers hadden geprobeerd de koker aan te passen zodat er ook microfilms in konden, maar het gebruik bleef onaangenaam. Een beter idee was ‘exploderende bloem’, bedacht door de
CIA
en bedoeld voor ‘fatale ongelukjes’ bij het cake of brood bakken. De resultaten werden doorgegeven naar
MI
6, waar de eigen technici explosieve wortels en kool bedachten die in het Oost-Europa van de Koude Oorlog konden worden achtergelaten.

De derde verdieping van Thames House bevatte de kaartenkamer voor ingrijpende noodsituaties, zoals de metroaanslagen van 2005 en de jacht op de terroristen die in 2006 transatlantische lijntoestellen hadden geprobeerd op te blazen. Hier stond het vaste personeel continu paraat om substantiële bedreigingen het hoofd te kunnen bieden. Plasmaschermen,
whiteboards
en kaarten hingen aan de muren. Analisten en linguïsten hadden eigen computers. Andere plekken werden ingenomen door gedragsdeskundigen, psychologen en psychiaters
ofwel ‘de specialisten’, die profielen van vermoedelijke terroristen opstelden. Deze profielmakers hadden hun eigen afdeling, met bureauconsoles om in verbinding te staan met hun collega’s bij Scotland Yard,
MI
6,
GCHQ
en indien nodig de regionale politiekorpsen in heel Engeland.

4

Nadat president Bush in 2001 de
War on Terrorism
had afgekondigd, was het voorheen kleine aantal juridische adviseurs binnen
MI
5 in 2008 uitgegroeid tot meer dan honderd mannen en vrouwen. Sommigen waren op de rechtenfaculteit geheadhunt, anderen geselecteerd uit advocatenbureaus in de City van Londen. Ze waren niet alleen zorgvuldig gewogen op hun juridische vaardigheden, maar ook op hun intellectuele precisie en een buitengewoon verfijnd begrip van het voortdurend veranderende rechtssysteem van Groot-Brittannië. Een aantal had een scholing in Europees en islamitisch recht achter de rug.

Tijdens hun eerste gesprek kregen de juristen te horen dat ze aanleg dienden te hebben voor ‘logisch en lateraal denken’. Officieel zouden ze werkzaam zijn voor het ministerie van Binnenlandse Zaken of het ministerie van Defensie. In werkelijkheid zou hun werkkamer zich bevinden in Thames House waar ze ‘binnen het kader van de Official Secrets Act’ werkzaam zouden zijn. In 2008 bedroeg het aanvangssalaris vijftigduizend pond, waarbij ze regelmatig opslag kregen. Een essentiele arbeidsvoorwaarde was dat ze anderen niet mochten vertellen dat ze voor de Britse binnenlandse veiligheidsdienst werkten. Om het spionage-element te benadrukken beëindigde de hogere jurist van
MI
5 het sollicitatiegesprek met de mededeling ‘Discretie is wat de dienst en jou beschermt’, zo herinnerde een jonge advocaat zich. Toen hij toegaf zich niet op zijn gemak te voelen als hij met ethische kwesties te maken zou krijgen, kwam hij niet door de laatste sollicitatieronde.

De juristen moesten
MI
5 beschermen tegen de al even vakbekwame advocaten die de vele mogelijkheden die de wetgeving bood omtrent mensenrechten aangrepen om zaken op te schorten. Deze complexe wetgeving werd steeds vaker gebruikt om de macht van de Britse overheid flink te tarten, en had tot ellenlange rechtszaken over
uitlevering en democratische basisrechten geleid. Een aantal uitspraken was verwezen naar het Hogerhuis, het hoogste hof in het land, en daarna naar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Sommige zaken hadden jaren gevergd om te worden opgelost. Er was publieke woede ontstaan over de vrijlating van een aantal verdachten en men was verbolgen over de enorme geldbedragen die waren uitgegeven om hun vrijspraak af te dwingen.
MI
5 had steeds meer kritiek te verduren gekregen, omdat men er niet in was geslaagd om het hof betrouwbare bewijzen voor te leggen. De rol van de juristen was om ervoor te zorgen dat alle
MI
5-operaties juridisch zo deugdelijk mogelijk waren om beschuldigingen van onrechtmatige aanhoudingen te voorkomen.

Ondanks alle juridische bescherming bleef de veiligheidsdienst toch tekortschieten. In 2006 had de afdeling veiligheid en contraspionage ‘betrouwbare informatie’ ontvangen over een woning in Zuid-Londen, bewoond door een moslimfamilie en waar gewerkt was aan een cyanidebom waarmee ‘duizenden Londenaren gedood’ konden worden, zo schreef een krant nadien. Meer dan tweehonderd agenten van Scotland Yard, van wie velen gewapend, een Chemical Biological Warfare Unit en
MI
5-agenten bestormden het huis in Forest Gate. Er werd geen bom, noch enig bewijs van terroristische activiteiten aangetroffen. Het gebouw was ondertussen wel geruïneerd. De renovatiekosten werden gedekt door de Single Unified Vote, het geheime budget voor zowel
MI
5 als
MI
6. In juni 2008 bevestigde Scotland Yard dat het 210.000 pond had betaald om het gebouw op te knappen en 60.000 pond om de familie te compenseren.

Kritiek op de operatie leidde ertoe dat directeur-generaal dame Eliza Manningham-Buller haar ontslag aanbood. De minister van Binnenlandse Zaken John Reid weigerde het te aanvaarden en zou hebben gezegd: ‘Die dingen gebeuren nu eenmaal.’ Een paar maanden later, kort voordat Tony Blair zijn tien jaren als premier afsloot, kondigde Reid zijn eigen vertrek aan. Het fiasco van Forest Gate was niet de enige donkere wolk die boven Manningham-Buller hing. Ze wist dat een eindrapport van de Intelligence and Security Committee (
ISC
) over de bomaanslagen van 2005 in Londen
MI
5 aansprakelijk zou stellen. Na publicatie in maart 2007 was de kritiek vernietigend. De missers van
MI
5 werden pagina na pagina opgesomd: het falen van zijn Watchers om ‘ononderbroken professionele observatie’ uit te voeren op twee van de verdachte bommenleggers; het verzuim om ‘nauwgezet aandacht’ te schenken aan ‘betrouwbare informatie’ die
de
FBI
had aangedragen na de aanhouding in New York van een Al-Qaida-agent, die had toegegeven dat er een aanslag in Londen werd gepland; het verzuim om de antiterreurtak van Scotland Yard (inmiddels het Counter Terrorism Command genaamd) volledig op de hoogte te stellen van de ophanden zijnde dreiging; het verzuim om de politie in de provincie waar de verdachten woonden in kennis te stellen van de details die
MI
5 een jaar voor de bomaanslagen had onthuld. Op elke pagina werden de vernietigende conclusies over het falen opgesomd.

Het
ISC
-rapport riep serieuze vragen op. Hoe kon de binnenlandse veiligheidsdienst hebben verzuimd een dreiging te voorspellen die veel groter was dan die de
IRA
ooit had gevormd? Waarom had men zich niet gerealiseerd dat Al-Qaida veel gevaarlijker was dan de Ierse terroristen en veel beter georganiseerd en beschermd binnen zijn eigen gemeenschappen? Waar was het ‘risicobeheer’, waarom
MI
5 zo goed bekend stond? Dat Eliza Manningham-Buller tegen de ministers had gezegd dat
MI
5 ‘slechts zeker kon zijn van de identiteit van ongeveer de helft van de Al-Qaida-verdachten in Groot-Brittannië die banden onderhouden met de organisatie, had ook niet echt bijgedragen. Ze vergeleek Al-Qaida met ‘een haakwerkje. Complex, doorweven en ondoordringbaar. Je denkt dat je greep hebt op een stukje ervan, maar dan rafelt het hele ding plotseling onder je vingers uit elkaar.’

Binnen
MI
5 werd de kwestie van scholing aan de kaak gesteld door hogere beroepsofficieren die vonden dat ze onervaren rekruten te vaak moesten laten zien hoe ze hun werk moesten doen. Annie Machon, die bij antiterreur had gewerkt, zei dat haar ‘basisopleiding’ slechts een ‘paar weken’ had geduurd.

Een van de lastigste dingen was het leren observeren. Om een verdachte te voet te volgen had je minstens twee teams van elk vier man nodig: twee vooruit, twee erachter, met aan de overkant van de straat ondersteuning van nog eens vier agenten. Om het risico van argwaan te verkleinen wisselden de teams zo nu en dan van plaats; dit gebeurde op teken van een hogere officier die de operatie leidde via een keelmicrofoon die in verbinding stond met de met microchip uitgeruste oortjes van het team. Een veteraan van dergelijke operaties vertelde de auteur: ‘Vermenigvuldig het aantal in de gaten te houden verdachten met hoeveel terroristen bij de bomaanslagen in Londen betrokken waren, en we hadden gewoon niet voldoende goedgetrainde agenten voor dit werk. Wanneer een verdachte in een auto zit, wordt het zelfs nog lastiger. Om
elkaar op de weg af te kunnen wisselen zijn minstens vier auto’s nodig. Elk voertuig moet weer een ander aantal inzittenden hebben – twee mannen, een man en een vrouw, één man achter het stuur, twee vrouwen. Zo zal de verdachte minder snel vermoeden dat hij wordt achtervolgd. Voor de aanslagen in Londen zouden we zestig mensen nodig hebben gehad, met diensten van twaalf uur. Dan zouden we dagelijks dus 120 agenten nodig hebben gehad die wekenlang, zelfs maandenlang hadden moeten werken.’

Het was niet alleen het tekort aan een adequaat aantal goed getrainde observatieteams dat binnen de binnenlandse veiligheidsdienst discussie opriep. De analisten weten het onvermogen van antiterreuragenten om voldoende bewijsmateriaal op te diepen aan wat één hunner omschreef als ‘het niet toestaan van op z’n minst een redelijke voorspelling van wat er op komst was. Het is heel makkelijk om de denkfout te maken dat het onvermogen om bewijsmateriaal te vinden betekent dat er dus geen bewijzen zijn. Dit gebeurde dus duidelijk bij de aanslagen in Londen.’

Eliza Manningham-Bullers talent als manipulator van het nieuws – ze nam een met zorg uitgekozen redacteur van een landelijke krant of een
BBC
-correspondent over veiligheid mee uit eten, om net genoeg details prijs te geven voor een positieve draai aan een of andere recente
MI
5-operatie – maakte dat ze zich kon verschuilen achter de bekentenis: ‘Meer aanvallen door islamitische extremisten zijn onvermijdelijk. De realiteit is dat we ze niet allemaal zullen tegenhouden.’