Geheime oorlogen (12 page)

De chef stond voor een nijpend dilemma. Moest de boekhandelaar meteen worden gearresteerd, of eerst worden gevolgd om te kijken wie er nog meer als medeplichtige van zo’n plan kon worden geidentificeerd, zodat ze voor de rechter konden worden gebracht? Wachten bracht een groot risico met zich mee. Een gasaanval plegen is angstwekkend eenvoudig. Cyanideverbindingen in poedervorm, vermengd met zuur, konden waterstofcyanidegas vormen, hetzelfde gas dat ook bij ter dood veroordeelden werd gebruikt. Wachten kon leiden tot de dood van vele, misschien wel honderden onschuldige winkelende burgers. Maar de kans om dit plan te kunnen verijdelen en daarmee Al-Qaida’s groeiende infiltratie in Groot-Brittannië een zware klap toe te dienen, was zeer verleidelijk.

De chef had besloten om tot een grootschalige observatieoperatie over te gaan. De boekhandelaar zou op een schaduwlijst komen te staan. Al zijn bewegingen zouden worden gevolgd, al zijn ontmoetingen
bijgehouden, al zijn gesprekken opgenomen. Er werd een Watchers-team samengesteld, met onder meer twee experts van de technische ondersteuning, ook wel liefdevol de
buggers
genoemd. Ze waren zeer bedreven in het installeren van allerlei verschillende afluistersystemen: onder de auto van een verdachte, aan de buitenmuren van diens woning en de moskee die hij bezocht voor het vrijdaggebed, in de restaurants waar hij at en op zijn werkplek. De microfoontjes waren gevoelig genoeg om zelfs gefluister op te pikken en hadden voldoende bereik voor de in de buurt opgestelde surveillancewagens om over een groot gebied een uiterst doeltreffend elektronisch vangnet te kunnen spreiden.

Het team omvatte ook drie leden van andere speciale eenheid die na de Londense aanslagen in het leven was geroepen. Het waren vrijwilligers uit verschillende moslimgemeenschappen die hadden aangeboden te helpen bij het infiltreren van terroristische cellen. Na twee jaar van gevaarlijk en moeilijk werk hadden ze zich binnen deze cellen naar sleutelposities weten op te werken om daarmee de dienst van vitale inlichtingen te voorzien. De drie die voor de operatie in Bradford waren geselecteerd behoorden tot de allerbesten. Desalniettemin konden ze in hun jacht naar de benodigde informatie weleens worden gedwongen mee te doen aan terreuractiviteiten.

‘Als een agent werd gearresteerd, zou hij uit verzekerde bewaring worden gehouden en zou de politie zo min mogelijk informatie krijgen over zijn aanwezigheid. Soms moet een hoofdagent van het arrestatieteam daarbij interveniëren, of zelfs het hoofd van de antiterreurafdeling van Scotland Yard. Maar dit was essentieel. Vanaf dat moment was de rol van de agent uiteraard uitgespeeld. Hij zou worden gedebrieft en zou indien mogelijk een andere functie krijgen, ver verwijderd van zijn voormalige werkterrein,’ vertelde voormalig inlichtingenofficier van het Britse leger Colin Wallace, die met
MI
5 en
MI
6 in Noord-Ierland had gewerkt. Dan was er nog de vraag wanneer er in actie gekomen moest worden zodra er mogelijk levensreddende informatie was ontvangen, maar als daarbij wel het leven van een belangrijke informant op het spel kwam te staan. Dit was een van de vele kwesties waarmee het hoofd antiterreur zich bij het volgen van de schaduwoperatie in Bradford voortdurend zag geconfronteerd.

Ondertussen waren andere officieren uit zijn team elders bezig het veiligheidsniveau te verhogen op plekken waar nieuwe aanslagen konden worden gepleegd. Terroristen konden vanaf een van de vlieg-
veldjes rondom Londen met een privévliegtuigje de Big Ben rammen of de parlementsgebouwen binnenvliegen. Sinds de metroaanslagen stonden jachtbommenwerpers van de
RAF
‘stand-by’ om binnen een minuut boven Londen te kunnen zijn zodra een vliegtuig als een bedreiging werd geclassificeerd. Weigerde het toestel het gebied te verlaten, dan riskeerde het te worden neergeschoten. Een andere mogelijkheid was een zelfmoordaanslag waarbij een vrachtwagen vol zware explosieven Engelands grootste kerncentrale in Cumbria zou binnenrijden. De bewakers kregen een algemene order om het vuur te openen zodra zo’n voertuig weigerde te stoppen. Ook de mogelijkheid van een ‘vuile’ bom, gemaakt van radioactieve staven die uit een ziekenhuisafdeling waren gestolen en in
TNT
waren verpakt, was een voortdurend aandachtspunt dat bij al deze afdelingen wekelijkse controles vereiste.

Op die ochtend in april luidde het laatste bericht van het Watchers-team in Bradford dat het cyanidescenario zich nog steeds in de ‘kletsfase’ bevond. Maar hoelang nog?

Vanuit hun veilige positie visten de
MI
5-agenten gestaag verder in hun telefonische contacten met de achtenveertig Britse universiteitscampussen, om te kunnen vaststellen hoeveel nieuwe studenten zich hadden aangesloten bij de veelal radicaalgezinde islamitische genootschappen. In 2006 werden verscheidene ex-studenten gearresteerd wegens het beramen van een aanslag op een transatlantische vlucht. Allemaal behoorden ze tot een van deze genootschappen. Een van hen, Anjem Choudray, was afgestudeerd aan de universiteit van Surrey alvorens te gaan werven voor Al-Muhajiroun (de Emigrants, een radicale islamitische organisatie). Dankzij bewijsmateriaal van
MI
5 had de minister van Binnenlandse Zaken de organisatie uiteindelijk verboden kunnen verklaren. Dhiren Barot, een student aan de Brunel-universiteit te Londen en in 2006 geïdentificeerd als Osama Bin Ladens ‘bevelhebber’ in het Verenigd Koninkrijk, zat op dat moment een gevangenisstraf uit van veertig jaar voor het beramen van terroristische aanslagen.

Moslimstudenten in Oxford, Cambridge en aan het Imperial College in Londen – universiteiten die van oudsher een band met het ministerie van Defensie onderhielden – kregen speciale aandacht. Enkelen van hen die pamfletten uitdeelden met titels als ‘De jihad in Groot-Brittannië’ en ‘Blair en Bush meest gezochte terroristen’, werden in het geheim gefotografeerd door
MI
5-agenten. Tijdens islamitische bijeenkomsten
namen gastsprekers steevast eerst afstand: ‘Wij zijn hier niet om Osama Bin Laden te propageren, hoewel we hem steunen, wat op zichzelf geen misdaad is. Maar wij erkennen zijn leiderschap en stellen ons de vraag: hoe kan hij een terrorist zijn? Wie bepaalt wat goed is en wat verkeerd is? Zeker niet onze onderdrukkende regering en haar veiligheidsdienst.’ Een burgerrechtenadvocaat had hen aangeraden deze woorden te gebruiken.

De antiterreurafdeling beschikte over de dossiers van Al-Qaidasympathisanten die hadden geprobeerd om bij
MI
5 een baantje te bemachtigen als vertaler van enkele van de negentig talen en regionale dialecten die inmiddels in Groot-Brittannië werden gesproken. Drie van hen waren Engelse politieagenten van Scotland Yard en waren van Pakistaanse komaf. In 2006 hadden ze Pakistan bezocht en waren naar de Noordwestelijke Grensprovincie gereisd waar Osama Bin Laden op dat moment zijn hoofdkwartier had. Na hun terugkeer waren ze door
MI
5-agenten streng ondervraagd, maar ze ontkenden banden te hebben met het internationale terrorisme. Toch werden hun namen op een schaduwlijst gezet. Een inval door
MI
5 in een woning van een mogelijke sympathisant leverde een tactiekenhandboek van Al-Qaida in Engelse vertaling op, getiteld
The Management of Savagery
(Het organiseren van geweld), geschreven door een van de Al-Qaidastrategen. ‘Infiltreer in de politie, het leger, de politieke partijen, de oliemaatschappijen, particuliere beveiligingsbedrijven en omroepen als de
BBC
.’ Er zat een handgeschreven notitie in: ‘Te gebruiken bij wervingsacties op universiteiten.’

De Londense
Daily Mail
, die goede betrekkingen onderhoudt met de veiligheidsdienst, beweerde dat een politiebeambte in het bezit was van internetbeelden met onthoofdingen en bermbomaanslagen in Irak. ‘Hij zei dat hij het debat over de oorlog wilde “aanscherpen”. Geheime inlichtingenrapporten waarin vraagtekens worden gezet over de achtergrond van een bepaalde politiefunctionaris, kunnen niet worden gebruikt om zijn ontslag te onderbouwen,’ berichtte de krant.

Omar Altimimi, die negen jaar vast zat voor het verzamelen van handboeken voor het maken van autobommen, had vóór zijn arrestatie gesolliciteerd als conciërge bij de politie van Manchester en omstreken. Er bestond een groeiende vrees dat terroristen ook andere publieke sectoren probeerden te infiltreren. Sinds de aanslagen in Londen waren de keuringsprocedures verscherpt, maar de lokale antecedentenonderzoeken in Pakistan, Afrika en het Midden-Oosten waren afhankelijk van de instanties aldaar. Steeds groter werd de
vrees dat veel van deze instellingen al door Al-Qaida waren geïnfiltreerd en hierdoor radicale islamieten onzichtbaar maakten.

Ondertussen had
MI
5 in 2007 zijn eigen wervingscampagne gelanceerd, met voor het eerst posters op bussen en in de Londense metro waarop inlichtingenofficieren en ondersteunend personeel werden gevraagd. De dienst had vijfhonderd man extra personeel nodig om de toenemende terreurdreiging het hoofd te kunnen bieden. Talenkenners waren nog altijd zeer welkom, gevolgd door schaduwagenten en technisch experts. Ook in fitnesscentra voor vrouwen hingen wervingsaffiches. Sollicitanten moesten zich een halfjaar lang achtergrondonderzoeken laten welgevallen. Velen vonden deze inbreuk in hun privésfeer onaanvaardbaar en trokken hun sollicitatie in.

Ook
MI
6 was een wervingscampagne begonnen om vacatures voor zaakofficieren,
targeting officers
en rapporteurs op te vullen. ‘Vrouwelijke afgestudeerden die persoonlijke integriteit hoog in het vaandel hebben staan, slim zijn en over goede sociale vaardigheden beschikken, worden van harte uitgenodigd te solliciteren.’ Er was een profiel aangemaakt van een ‘doorsnee inlichtingenofficier’ die Isobel werd genoemd. In de advertentie was ze jong en getrouwd.
MI
6 bood haar ouderschapsverlof, voor haar werk in Azië mocht ze haar man en twee kinderen meenemen, de kinderen konden op kosten van de dienst naar een internationale school en ze had een vierdaagse werkweek. De vooruitzichten toverden cynische glimlachjes op de gezichten van de echte inlichtingenofficieren. ‘Isobel werd bedacht door iemand die nog nooit bij een inlichtingendienst had gewerkt,’ vertelde een van hen.

Ook de Mossad was aan het werven geslagen. In de advertenties in een aantal Joodse kranten viel slechts te lezen: ‘De Mossad biedt kansen. Alleen diep vanbinnen weet jij of je in staat bent anders te gaan denken, jezelf te ontstijgen.’ Dit was veel effectiever dan het creëren van een ‘Isobel’. In januari 2007 hadden inmiddels zeshonderd gegadigden, van wie de helft vrouw, zich gemeld.

De Mossad was de enige inlichtingendienst die van zijn vrouwelijke agenten verwachtte dat ze hun sexappeal in de strijd wierpen. Meir Amit, de voormalige directeur-generaal, legde de auteur uit waar het om ging: ‘Slapen met de vijand. Seks als wapen om haar vaderland te dienen. Alle Mossad-vrouwen kennen de risico’s. Het vereist een speciale moed. Als ze getrouwd is, zoals veel van hen zijn, moet ze haar huwelijksgelofte breken. Maar ze is geen hoer. Ze voldoet aan het ideaal van haar verkozen professie: het inlichtingenwerk.’
Een voorbeeld van wat er van een vrouwelijke Mossad-agent werd verwacht, gaf de in Orlando, Florida geboren Cheryl Ben-Tov. Een week na haar huwelijksreis naar Spanje werd ze gerekruteerd. Pas tijdens de vlucht naar huis vertelde Ofer, haar man, haar dat hij een hoge Israëlische inlichtingenofficier was. Zoals alle Mossad-agenten onderging ze een reeks tests om haar sociale vaardigheden te toetsen en haar
IQ
te meten. Psychologen van de dienst leerden haar dat ze alleen haar collega’s moest vertrouwen, en verder niemand. Ze kreeg les in misleiding en in methoden die al haar principes schonden. Ze leerde zittend in een fauteuil een pistool trekken en zo veel mogelijk namen onthouden die op een schermpje voorbijflitsten. Ze leerde hoe ze haar Beretta in haar slip kon verbergen en in haar rok een onzichtbare split kon maken om gemakkelijk bij het wapen te kunnen. Ze leerde inbreken in hotelkamers en documenten ontvreemden uit een kantoor. Ze pikte een mannelijke toerist op in een nachtclub, stal zijn portefeuille en diende hem stiekem een snelwerkende drug toe die door Mossad-scheikundigen was ontwikkeld en bestond uit een cocktail van amfetaminen die geen sporen achterlieten in de bloedbaan, met als bedoeling dat het slachtoffer, eenmaal weer bij kennis, slechts kon vermoeden dat hij was beroofd.

Drie maanden lang verfijnde een team van Mossad-instructeurs haar talenten om met haar sexappeal te manipuleren, te verleiden en te domineren. Ook andere vaardigheden werden er ingehamerd. Ze leerde hoe ze met wattenproppen achter haar kiezen haar gezichtscontouren kon veranderen, hoe ze een auto moest stelen, moest doen alsof ze te veel had gedronken, en een ’brievenbus’ kon maken – bijvoorbeeld onder een boom waar een gecodeerd bericht kon worden achtergelaten. Wanneer een boodschap moest worden opgepikt, bracht de Mossad liefst met verf een kleine markering op een van tevoren uitgekozen lantaarnpaal aan, of legde een steentje naast een graf. Een andere techniek die Cheryl werd geleerd, was om ‘ontspannen en nonchalant’ op een parkbankje plaats te nemen ‘waarna ik een briefje onder het bank-je prikte en weer opstond’. Haar instructeur, die vanaf een afstandje had toegekeken, zou daarna de boodschap oppikken. Een klassiek voorbeeld van hoe een ongeadresseerde brief toch zijn bestemming bereikt.

Na haar training reisde ze terug naar het hotel in Madrid waar ze met haar man haar wittebroodsweken had doorgebracht. Alleen was ze nu in gezelschap van een instructeur. Met alle vermommingstechnieken die ze had geleerd wist ze zeker dat niemand van het personeel
haar nog zou herkennen. Zo voerde ze talloze operaties uit voordat ze zelf instructeur werd op het opleidingsinstituut in de Israëlische badplaats Herzliya, vlak bij Tel Aviv.

Ari Ben-Menashe, voormalig adviseur voor de Israëlische regering inzake antiterreur, heeft een treffend beeld geschetst van wat de Mossad van zijn agenten eiste: ‘Het werk vraagt om een kalm, helder inschattingsvermogen, overzicht en een evenwichtige blik. Mensen willen om allerlei redenen bij de Mossad. Je hebt de glamourkant van het spion-zijn, anderen doen het voor het avontuur. Sommigen zien het als iets statusverhogends, kleine mensen willen groot zijn. Een paar hunkeren naar de geheime macht die de Mossad, zo denken ze, hun geeft. Allemaal verkeerde redenen om te solliciteren.’