Geheime oorlogen (73 page)

Boven aan het scherm tikte Young een codenaam in:
Operation Mason
, met daaronder:
Vertrouwelijk. Politie-informatie
. Eronder tikte hij
14.30
en
17-07-03
: donderdag 17 juli 2003, het tijdstip en de datum waarop het bestand was aangemaakt.

Young begon aan zijn dossier na een ochtend van veelal gespannen overleg binnen diverse overheidsgebouwen van Whitehall. Dr. Kelly’s verschijning voor de inlichtingencommissie van het Lagerhuis klonk daar op de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie, in Downing Street en binnen de
JIC
nog steeds na. John Scarlett was sinds twee jaar voorzitter van de
JIC
en had inmiddels de nodige telefoontjes ontvangen. Zijn goede neus voor narigheid vertelde hem die donderdagmiddag dat alles erop wees dat dr. Kelly’s antwoorden aan de commissie een probleem gingen vormen, evenals de aanhoudende onenigheid tussen de regering en de
BBC
over de radio-uitzending inzake een ‘gepimpt dossier’ (in het Engels:
sexed-up
).

Scarlett had een sleutelrol gespeeld bij de totstandkoming van het document en had daarbij dr. Kelly’s zorgvuldig afgewogen bijdrage aan de eerdere versies terzijde gelegd. De oorspronkelijke, ruwe informatie was van
MI
6 afkomstig geweest, was goedgekeurd door Richard Dearlove, had langs elektronische weg de inlichtingenwereld doorlopen en had daarbij ook de militaire inlichtingendienst gepasseerd. Niemand had dr. Kelly ondersteund in zijn volgehouden opvatting dat men bij gebrek aan bewijsmateriaal niet kon beweren dat Saddam Hoessein over massavernietigingswapens beschikte. Dat hij zulks tegen de
BBC
-verslaggever had gezegd, had onder de apparatsjiks van Whitehall ongerustheid gewekt.

Nu de wetenschapper in dit ingewikkelde web verstrikt raakte, vreesde men dat deze ambtenaar uit het middenkader de regering zelfs nog meer schade zou kunnen berokkenen. Over de beveiligde telefoons van Whitehall had die donderdagochtend de prangende vraag geklonken: wat kon – zou – Kelly nog meer in petto hebben?
Waarna op een gegeven moment het startschot voor
Operation Mason
had geklonken. Wie de opdracht daartoe had gegeven zou geheim blijven, net als de inhoud van het dossier dat hoofdinspecteur Young had geopend om het politieonderzoek ‘naar de omstandigheden rondom de dood van dr. Kelly’ mee aan te vangen. Het was zeer opmerkelijk dat Young was verzocht dit dossier aan te maken één uur voordat dr. Kelly aan zijn wandeling was begonnen.

Op 30 juni 2003 ontvingen alle Britse politiekorpsen van
MI
5 per e-mail een document, getiteld
Secret Service Espionage Alert
. De tekst luidde: ‘We zijn ons ervan bewust dat Russische inlichtingenofficieren door het gehele Verenigd Koninkrijk reizen en dat hun activiteiten deels inlichtingengerelateerd zijn. De inlichtingendiensten van de Russische Federatie vormen volgens onze taxatie een substantiële dreiging voor het Verenigd Koninkrijk. De volledige kentekenregistratie, de waarneming (datum, tijdstip en locatie), de richting, de beschrijving van het voertuig en het aantal inzittenden dienen te worden vastgelegd. Voertuigen mogen niet worden aangehouden of gevolgd, noch de inzittenden ondervraagd. Rapportages dienen te worden opgestuurd naar de veiligheidsdienst.’ Het waarschuwingsbericht sloot af met de mededeling dat de auto’s een kentekenplaat beginnend met 248D zouden hebben, zoals dat aan alle Russische diplomatieke voertuigen was toegewezen.

Een week voordat dr. Kelly aan zijn wandelingetje begon, had een surveillancewagen van het politiekorps van Thames Valley een Land Rover met het genoemde kentekenvoorvoegsel waargenomen, rijdend in de richting van Southmoor. De bijzonderheden werden per mobilofoon naar de verkeerspost van het korps doorgegeven, vanwaar ze via een beveiligde lijn werden doorgestuurd naar Thames House. Was de aanwezigheid van het voertuig in deze omgeving puur toeval geweest, misschien om met een recentelijk aangekomen diplomaat een toertochtje langs Oxford te maken? Of was het een rit geweest om te achterhalen waar dr. Kelly woonde en welke weg hij doorgaans gebruikte, en om de omgeving rondom het dorp te verkennen?

Ondanks zijn speurtocht naar biologische wapens in Irak was het besluit genomen om dr. Kelly niet te omringen met overmatige beschermingsmaatregelen. Met de alarmknop thuis kon hij wanneer hij zich bedreigd voelde de Special Branch-officieren van het Thames Valley-korps alarmeren, maar aangezien Kelly duidelijk had gemaakt dat hij geen extra bescherming wenste, was dat laatste dus niet aan de orde geweest. Na zijn verschijning voor de parlementaire onderzoekscommissie
had hij echter schoorvoetend ingestemd met twee politieagenten om hem naar huis te escorteren. Bij de voordeur aangekomen had hij hen beleefd bedankt en gezegd dat ze weer terug konden naar Londen.

Maar er was nóg een dreiging in het leven van dr. Kelly. Hoewel de oorlog met Irak voorbij was, vormde het land voor hem een zeer gevaarlijk terrein om zijn speurtocht naar biologische wapens voort te zetten. Zijn
MI
5-runner had hem gewaarschuwd dat als hij terugkeerde naar Irak, hij een doelwit zou zijn voor Saddam Hoesseins doodseskaders die het land afstruinden en zijn nederlaag wilden wreken. Dr. Kelly had zijn schouders opgehaald. ‘Hoort bij het werk,’ luidde zijn opvatting. Toen hij die donderdag aan zijn wandelingetje begon, had hij Janice nog niets over deze bedreigingen verteld. Hun relatie was liefdevol maar enigszins vrijblijvend, en na 36 jaar huwelijk waren de grenzen voor beiden wel duidelijk.

Hij had tien minuten gewandeld toen hij Ruth Absalom, een buurvrouw, tegenkwam. Ze wisselden wat beleefdheden uit, waarna zij haar weg terug naar Southmoor en hij de zijne naar het dorpje Kingston Bagpuize vervolgde. Alvorens het dorp te bereiken bewandelde hij twee landweggetjes waarvan het eerste uitkwam op een voetpad dat uiteindelijk naar Harrowdown Hill voerde, een eenzaam stuk bos waar de doornstruiken zo welig tierden dat de meeste wandelaars er zich liever niet waagden. Het enige dat vaststaat, is dat dr. Kelly ergens die middag tweemaal op zijn mobiele telefoon werd gebeld.

Naderhand zouden steeds meer journalisten die na dr. Kelly’s tragische verschijning voor de parlementaire onderzoekscommissie in zijn achtergrond waren gedoken vragen stellen over deze telefoontjes. Waren ze afkomstig van het ministerie van Defensie,
MI
5 of
MI
6? Krantenverslaggevers met als specialisatie veiligheid hadden vastgesteld dat dr. Kelly’s contacten met beide inlichtingendiensten hechter waren dan ze hadden beseft. Had men willen weten waar hij zich op dat moment bevond, en diende hij bereikbaar te blijven nu in Whitehall het nieuws zich snel verder ontwikkelde? Of waren ze afkomstig geweest van een buitenlandse inlichtingenofficier? Ari Ben-Menashe, een voormalig inlichtingenadviseur voor de Israëlische regering, beweerde later dat sinds het bekend was dat dr. Kelly de bron achter de
BBC
-uitzending over het ‘gepimpte dossier’ was, de in Londen gestationeerde Mossad ‘een warme belangstelling voor dr. Kelly had ontwikkeld vanwege zijn betrokkenheid bij die andere dode microbiologen’.

Op het internet hielden de speculaties omtrent hun overlijden aan, met onder meer beweringen dat ze ten prooi waren gevallen aan doodseskaders van de Chinese inlichtingendienst omdat ze hadden geweigerd mee te werken aan China’s eigen programma voor biologische wapens. Dit laatste vond geen weerklank, maar desondanks wel zijn weg naar de dossiers: zowel de reeds bestaande over dr. Kelly van
MI
5 en
MI
6 als het dossier dat hoofdinspecteur Young inmiddels druk aan het voorbereiden was.

Uren voordat hij aan zijn wandelingetje begon, had dr. Kelly vanuit zijn werkkamer een e-mail gestuurd naar Judith Miller, een verslaggeefster van de
New York Times
en winnaar van de Pulitzer Prize. Hij gaf aan dat ‘er door heel wat duistere acteurs een spelletje wordt gespeeld’. Miller behoorde tot een groeiend aantal serieuze journalisten die nu meenden dat hij niet alleen onredelijk was behandeld, maar dat hij ook nog iets kon vertellen. Daartoe behoorde ook de Amerikaan Jim Rarey, een gerespecteerd onderzoeksjournalist die had ontdekt dat dr. Kelly bij een gespecialiseerde uitgever uit Oxford een balletje had opgegooid over het schrijven van een boek over de relatie tussen regeringsbeleid en oorlog. Naar Rareys mening was een dergelijk vooruitzicht ‘voor het hogere inlichtingenkader in verschillende landen aanleiding om de gelederen te sluiten’.

Thuis lag Janice met gewrichtspijnen op bed, hopend dat haar man snel weer thuis zou zijn. Gewoonlijk duurden zijn wandelingetjes niet langer dan een halfuur. Na een uur begon ze zich af te vragen waar hij in hemelsnaam uithing. Toen het die zomeravond inmiddels was gaan schemeren, belde ze de politie. Die begon een zoektocht.

Op vrijdag 18 juli 2003 werd er kort na acht uur ’s ochtends aangeklopt. Janice, die die nacht geen oog had dichtgedaan, deed open en werd geconfronteerd met een wijkagent en drie heren in donker pak. In antwoord op haar vraag deelde de agent mee dat er nog geen nieuws was over haar man, maar dat men bleef zoeken. Een van de mannen legde uit dat hij en zijn collega’s dr. Kelly’s computers kwamen ‘innemen’. Janice zette er geen vraagtekens bij. Ze was al zo lang gewend aan hoe het ministerie van Defensie zich gedroeg. Ze ging hen voor naar de werkkamer van haar man, liet hen verder begaan en wachtte in de keuken verder af. De agent bewaakte de werkkamer. De mannen waren computerexperts van de Technical Assessment Unit van
MI
5. Ze verwijderden de zes computers en droegen ze naar een
bestelbusje. Al binnen tien minuten waren ze klaar met waarvoor ze gekomen waren.

Die vrijdag duurde de zoektocht naar dr. Kelly al een tijdje voort, waarbij de politieteams werden bijgestaan door mensen uit de buurt die de beboste omgeving rondom Southmoor doorzochten. Louise Holmes had een collie meegenomen om in het dichte struikgewas te snuffelen terwijl ze samen met Paul Chapman verder liep naar Harrowdown Hill. Beiden waren vrijwilligers die de omgeving op hun duim kenden. De hond, die al een stukje voor hen uit liep, begon opeens te janken en rende terug. ‘Gek genoeg verzette hij geen stap meer, alsof iets hem schrik had aangejaagd,’ vertelde Louise later. Ze renden naar de plek en troffen daar het lichaam van dr. Kelly ‘half rechtop tegen een boom.’ Louise trok haar mobiele telefoon tevoorschijn en met het speciale nummer dat alle speurders hadden gekregen, belde ze de politie. Die instrueerde haar het lichaam niet aan te raken. Het ‘ondersteuningsteam’ was onderweg. Ondertussen dienden zij en Paul ‘de plek te verlaten om zo alles intact te laten’.

Op de terugweg naar hun auto kwamen drie mannen hen tegemoet die zeiden dat ze ‘rechercheurs’ van de Thames Valley-politie waren. Louise herinnerde zich dat een van hen even zijn pasje toonde en vroeg waar het lichaam lag. Ze wees naar waar ze vandaan waren gekomen en ze liepen verder naar hun auto. Vijfendertig minuten nadat het lichaam van dr. Kelly was ontdekt, arriveerden twee ambulancebroeders ter plaatse, David Bartlett en Vanessa Hunt. Volgens hen lag het lichaam op zijn rug, iets verder dan waar Louise en Paul het ‘half rechtop tegen een boom’ hadden aangetroffen. De twee ervaren ambulancehulpen waren het erover eens dat er te weinig bloed te zien was om te veronderstellen dat de kleine wond in de linkerpols de doodsoorzaak kon zijn geweest, en ze betwijfelden dat hij opzettelijk zijn pols had doorgesneden om zelfmoord te plegen.

Het mysterie rondom dr. Kelly’s overlijden ving aan in de tent die de politie over zijn lichaam op Harrowdown Hill had geplaatst. Een
MI
5-agent meldde zich in gezelschap van een patholoog om Kelly’s mobiele telefoon in beslag te nemen die in de zak van zijn colbertje was aangetroffen. De officier was daarna meteen weer vertrokken, en de lotsbestemming van die telefoon zou een van de vele mysteries van die dag blijven.

Voordat de patholoog aan de inspectie van het lichaam begon, verzocht
hij om de gebitsgegevens. Die bleken echter verdwenen uit de praktijk van de plaatselijke tandarts waar dr. Kelly elk jaar voor controle kwam. De tandarts meldde aan de politie, dat toen hij die ochtend bij zijn praktijk aankwam er een raam openstond; terwijl hij toch zeker wist dat hij dit de avond ervoor nog had dichtgedaan. Het raam was groot genoeg voor iemand met een klein postuur om zich naar binnen te wurmen, maar de politie deed geen forensisch onderzoek naar mogelijke bewijzen van inbraak. Twee dagen later doken de gebitsgegevens plots weer op, op hun normale plaats tussen de andere, maar ook nu werd er niet naar vingerafdrukken gezocht. Wel had het verdwijnen van de gebitsgegevens de politie verontrust en werd de patholoog verzocht een
DNA
-test af te nemen ‘om te bevestigen dat het inderdaad om dr. Kelly gaat’. Het hoe en waarom van de mysterieuze kortstondige verdwijning van de gebitsgegevens bleef onopgelost. Waren ze meegenomen door
MI
5-agenten die gespecialiseerd waren in insluiping?

Een tweede onopgelost mysterie behelsde de doordrukstrip met dertig co-proxamolpijnstillers die de politie op zijn lichaam had aangetroffen. Het medicijn was voorgeschreven aan Janice Kelly om haar gewrichtspijnen te verlichten. Aanvankelijk ontdekte de politie dat op een na alle tabletten uit de strip waren verwijderd, en men ging er dan ook van uit dat dr. Kelly ze zelf had ingenomen. Toch werden er tijdens de lijkschouwing geen sporen van het medicijn aangetroffen. Bovendien bleek dat hij een fikse aversie tegen pillen had ontwikkeld. Was de doordrukstrip in de colbertzak gestopt om de indruk te versterken dat hij zelfmoord had willen plegen? Diende het mes dat hij al sinds zijn jeugd bezat en dat vlak bij zijn lichaam was gevonden, aan te tonen dat hij de hand aan zichzelf had geslagen? Het lemmet vertoonde bloedsporen noch tekenen die erop wezen dat het mes aan zijn jasje of het gras was schoongeveegd. Had iemand anders een doekje gebruikt? Ook deze ongemakkelijke vragen zouden onbeantwoord blijven.

In zijn laatste verslag concludeerde de patholoog dat dr. Kelly zelfmoord had gepleegd door met het mes de ellepijpslagader van zijn linkerpols door te snijden. Een traumaconsultant, een radioloog en een vaatchirurg verklaarden gedrieën openlijk dat zij zelfmoord totaal niet aangetoond achtten. ‘Als dr. Kelly zichzelf inderdaad het leven had willen benemen, zou hij zijn spaakbeenader hebben doorgesneden.’ In de Britse conservatieve medische kringen was zo’n openlijke aanvechting uniek te noemen, en al helemaal in een zaak waarvoor
ook de internationale pers steeds meer belangstelling kreeg.