Geheime oorlogen (74 page)

Janice Kelly had tegenover de politie verklaard dat haar man zich had bekeerd tot het pacifistische Baha’i-geloof, dat zelfmoord veroordeelde, en met zijn nieuwe geloof leek het haar dat hij de druk van zijn werk beter aan kon.

Onder de driehonderd personen die door de politie werden ondervraagd, bevond zich ook een oude vriend, dr. Julian Perry. Deze onthulde dat dr. Kelly overwoog om binnen een jaar zijn baan van 63.000 pond per jaar vaarwel te zeggen en misschien naar Amerika te emigreren, waar hij meer kon verdienen om daarmee de modernste behandelmethode voor zijn vrouw te kunnen bekostigen. ‘David had nog zoveel te winnen, dat zelfmoord wel het laatste was waaraan hij zou hebben gedacht.’

Bevestiging hiervan kwam van een interessante bron. Ze heette Mai Pederson, een voormalige buikdanseres die dienst had genomen bij het Amerikaanse leger, twee huwelijken achter de rug had en volgens een harer exen een ‘opvallend talent had om mannen te bekoren’. Zekerder is het dat ze zich dankzij haar beheersing van het Arabisch een plek binnen de inlichtingenwereld had veroverd en dat ze in 1998 dr. Kelly voor het eerst had ontmoet in Irak. Na hem te hebben ingewijd in het Baha’i-geloof waren ze goede vrienden gebleven. Tijdens zijn regelmatige trips naar Amerika zocht hij haar steevast op, maar zelf benadrukte ze dat hun relatie ‘puur platonisch’ was. Slechts een paar weken voor zijn dood hadden ze elkaar nog gesproken. Ze was er ‘absoluut van overtuigd dat hij geen zelfmoord heeft gepleegd’, zei ze nadat ze het nieuws had vernomen.

In Washington was advocaat Michael Shrimpton geïntrigeerd geraakt door de gedachte dat dr. Kelly weleens kon zijn vermoord. Hij lichtte de machtige Senaatscommissie voor nationale veiligheidszaken in. ‘Mijn eigen contacten uit de hogere echelons hadden me verteld dat Kelly geliquideerd zou worden. Nog geen 48 uur na de vondst van zijn lichaam werd ik gebeld door een Britse inlichtingenofficier die me meedeelde dat Kelly was vermoord. Hij ontkende echter nadrukkelijk dat
MI
5 of
MI
6 erbij betrokken was geweest,’ zo vertelde hij Tim Shipman, een van de vele onderzoeksjournalisten die het lot van dr. Kelly hadden geprobeerd te achterhalen.

Terwijl er verwoed verder werd gespit en gewroet, terwijl eenieder die zich David Kelly wist te herinneren werd ondervraagd, en terwijl in de bodega’s van Whitehall en de Wagon and Horses in Southmoor de rekeningen hoog opliepen, had Tony Blair de 72-jarige gepensioneerde
rechter Brian Hutton aangesteld om een grootschalig onderzoek naar de dood van dr. Kelly te leiden ter vervanging van de reguliere onderzoeksprocedure inzake een zelfmoord. Lord Hutton, zoon van een protestantse familie uit Belfast, had zijn reputatie gevestigd als rechter van ira-terreurzaken toen hij meerdere aanklachten wegens gebrek aan bewijs nietig had verklaard. Zijn Ulster-tongval was hij inmiddels wel kwijt, maar toch bleef hij zijn vrienden verwonderen door hen uit te nodigen om samen naar herhalingen van
The Lone Ranger
te kijken. In veel opzichten paste het personage van de gemaskerde held goed bij zijn eigen persoonlijkheid. Bovendien was hij gezaghebbend en verdiepte hij zich graag in de laatste verslagen van de Law Society, de beroepsorganisatie van advocaten.

Downing Street had laten weten dat de aanstelling van lord Hutton ter vervanging van Nicholas Gardiner, de lijkschouwer van Oxfordshire, was bedoeld om het onderzoek meer gewicht te geven. Dit had een averechtse uitwerking gehad. Deskundigen in het lijkschouwingsrecht hadden erop gewezen dat Hutton, hoewel een Hogerhuislid met juridische bevoegdheden, geen ervaring had met het leiden van een gerechtelijk vooronderzoek. Andere hoge juristen voegden eraan toe dat zijn reputatie stoelde op zijn werk als strafpleiter voor de Kroon, waarbij hij in de Bloody Sunday-zaak het leger verdedigde alvorens opperrechter van Noord-Ierland te worden. Was hij als gepensioneerde weer opgeroepen om, zoals een advocaat het verwoordde, ‘te garanderen dat de opdracht van het onderzoek zich louter zou beperken tot de vraag hoe David Kelly is overleden?’ Roy Hattersley, voorheen plaatsvervangend leider van de Labour Party, speculeerde hardop: ‘Het is een tactische keuze. Tony Blair heeft Hutton aangesteld opdat we er zeker van kunnen zijn dat er geen vragen gesteld zullen worden over waarom Kelly in Irak geen massavernietigingswapens heeft kunnen ontdekken.’ Maar vanaf die vrijdagochtend zou dat uiteraard een zaak voor de toekomst zijn.

Minuten nadat het lichaam was gevonden, kreeg hoofdinspecteur Young een telefoontje. Even later sloot hij het dossier
Operation Mason
af met een laatste notitie:
09.00 18-07-03 Lichaam verwijderd
.

Later die ochtend werd het dossier overgebracht naar het ministerie van Binnenlandse Zaken, onder welk alle Britse politiekorpsen ressorteren. Hiermee was Youngs betrokkenheid bij de zaak ten einde. Vanuit het ministerie werden kopieën verstuurd naar
MI
5 en Downing Street. Ook lord Hutton ontving na zijn aanstelling een exemplaar. Toen hij een week na haar mans dood Janice Kelly thuis
opzocht, had hij het inmiddels gelezen. Hij bracht nog geen uur met haar door, zittend in de stoel waarin haar man altijd had gezeten. De inhoud van het gesprek was op zijn verzoek vertrouwelijk gebleven. Het bestaan van het dossier kwam pas aan het licht tijdens zijn hoorzitting, toen hij toestemming gaf het omslag van dossier
Operation Mason
te tonen. De rest van de inhoud bleef veilig opgeborgen in het
MI
5-archief.

Ver van de open plek in het bos waar dr. Kelly was overleden, zou in de komende weken vanuit de dichte jungle van Whitehall een stoet ingezetenen in hun glimmende, van staatswege betaalde dienstauto’s voor de Royal Courts of Justice aan de Strand arriveren. Een voor een werden ze Gerechtszaal 73 binnengeleid om daar voor lord Hutton, met zijn starende uilenblik, te getuigen. Zo ook Tony Blair en zijn lijfwacht van de Special Branch, met zijn bouw van een Herefordstier, zijn kloppende aderen die zich duidelijk aftekenden tegen zijn kaalgeschoren hoofd en luisterend naar de premier, die uit de doeken deed dat ‘op de hoogte zijn’ van een document nog niet betekende dat je het ook ‘onder ogen’ had gehad. Na Blair volgden nog een paar van zijn allerhoogste apparatsjiks: sir David Ormand, inlichtingencoördinator van de ministerraad; sir David Manning, belangrijkste adviseur voor het buitenlands beleid van de premier; John Scarlett, voorzitter van de
JIC
, maar reeds in de startblokken om het nieuwe hoofd van
MI
6 te worden; Jonathan Powell, Tony Blairs stafchef; en Geoffrey Hoon. ‘Ik ben Geoffrey William Hoon,’ antwoordde deze op de vraag zijn volledige naam te geven. ‘En u bent minister van Defensie, meneer Hoon?’ vroeg James Dingemans, advocaat en lid van de Queen’s Counsel. ‘Dat klopt.’ Waarop vanaf de publieke tribune het terzijde klonk: ‘Maar hoelang nog?’

Voor sommige media stond het al vast dat Hoons ministerie, met het lekken van Kelly’s naam naar de media, medeverantwoordelijk was voor diens zelfmoord. Hoons eigen adviseur Richard Taylor had een onbewogen lord Hutton verteld dat de minister van Defensie de bespreking had bijgewoond waarbij besloten was de identiteit van dr. Kelly bekend te maken. Een van de rechtbanktekenaars had beschreven hoe Taylor de rechtszaal daarna had verlaten: ‘Als een souschef van een hotel, die een ruzie in de foyer wil mijden.’

Op geaffecteerde toon hadden de apparatsjiks de rechter te woord gestaan. Het stond allemaal mijlenver af van de wijze waarop Janice Kelly haar getuigenverklaring aflegde. Leunend op een wandelstok en ondersteund door Rachel, haar oudste dochter, had ze helder articule-
rend haar eigen waarheid voor het voetlicht gebracht: een vrouw die zo bezorgd was om haar echtgenoot dat ze hem had afgeschermd van haar eigen gezondheidsproblemen. Haar waardigheid in het licht van zijn overlijden was een stuk indrukwekkender dan het kakkineuze geluid van de stoet van getuigen die zich urenlang op dit optreden in de schijnwerpers leken te hebben voorbereid.

Na weken van hoorzittingen was het dan eindelijk afgelopen. Niet langer zou om half elf ’s ochtends bij binnenkomst van de rechter het ‘Allen opstaan!’ weerklinken uit de mond van de vrouwelijke bode. Als een uil die inmiddels wel aan een dutje toe was, verliet lord Hutton de rechtszaal om zich voor te bereiden op zijn uitspraak.

Het jaar 2004 ving aan met weken van toenemende speculaties in de media, zo nu en dan balancerend op het randje van hysterie, dat lord Huttons uitspraak de bijl aan de wortels van de regering zou leggen: de Ulsterman zou de boodschapper van de waarheid zou zijn; hij was de rechter die de wereld ging vertellen hoe het toch kon dat dr. Kelly was overleden.

Omdat er zoveel journalisten bij de uitspraak aanwezig wilden zijn, werd zaal 76 gereserveerd, een van de grootste van het gerechtsgebouw. Op woensdag 28 januari, om half een, zat de zaal stampvol en waren alle ogen gericht op de hoge estrade waar
his lordship
, gekleed in weer een ander grijs pak, inmiddels had plaatsgenomen en onbewogen over zijn halve brillenglazen tuurde, wachtend totdat de absolute stilte over de publieke tribune was neergedaald, met de persmensen met hun pen in de aanslag en de strak in het pak zittende advocaten zittend aan hun tafel. Nog eventjes langer sloeg lord Hutton de ogen neer op het vel voor zich, met daarop zijn samenvatting van het duimendikke dossier met daarin de verklaringen van de 74 getuigen die in 25 dagen waren gehoord over ‘de omstandigheden rond de dood van dr. David Kelly’.

Tijdens de hoorzittingen was hij weinig aan het woord geweest. Dat laatste had hij vooral overgelaten aan de landsadvocaten, de
BBC
, de familie Kelly en andere ‘belanghebbenden’ zoals ze werden betiteld. Hij had aantekeningen gemaakt, alle getuigen hoffelijk bedankt voor hun aanwezigheid en zo nu en dan een vraag gesteld. Sommige commentatoren ter plaatse hadden hieruit opgemaakt dat hij uit was op ‘de waarheid en niets dan de waarheid’, precies wat hij een maand daarvoor in zijn inleiding had beloofd.

Vanaf het moment dat lord Hutton het woord nam, hing de zaal
aan zijn lippen. Maar geleidelijk aan tekenden verbazing en ongeloof zich af op steeds meer gezichten, nu het duidelijk werd dat lord Hutton een kille, berekenende aanval lanceerde op de
BBC
en haar inmiddels beruchte uitzending van het radioprogramma
Today
over het ‘gepimpte dossier’.

Al bestempeld als grof, zou de omschrijving nu bij het grof vuil belanden. ‘De term “
gepimpt
”,’ begon hij, daarbij de ‘p’ uitspuwend, ‘is een slangwoord, waarvan de betekenis binnen de context van de bespreking van het dossier helderheid ontbeert.’ Daarna was de
BBC
-hiërarchie aan de beurt om te worden gefileerd. Volgens de rechter was die dooraderd met een zweem van incompetentie: van de hoge heren die dezelfde verheven posities bekleedden als lord Hutton op zijn verhoging, tot Gilligan helemaal onderaan. Het ‘meneer Gilligan’ leek allengs afgemetener en getergder te klinken. De leden van de regering – Tony Blair, zijn ambtenaren op Nummer 10, het ministerie van Defensie en John Scarlett, lid van de
JIC
– hadden allen ‘in redelijkheid gehandeld’ bij hun besluitvorming, die uiteindelijk had geleid tot de identificatie dr. Kelly als ‘meneer Gilligans bron’. Een lang moment staarde hij de juristen van de
BBC
indringend aan.

‘Na weging van het omvangrijke bewijsmateriaal is mijn overweging, dat er geen schandelijke, onderhandse of valse strategie is beraamd door de premier en zijn ambtenaren,’ ging lord Hutton verder.

Steeds meer ongelovige ogen staarden naar hem nu hij elk van zijn vernietigende oordelen nog dodelijker maakte met kwalificaties als ‘ongefundeerd’, ‘in gebreke’ en ‘afkeurenswaardig’. Toen hij na vijfentachtig minuten klaar was, had het journaille genoteerd: ‘Een affront tegen de bewijzen die we hebben gehoord’ en ‘Er gaan koppen rollen’. Gavyn Davis nam subiet ontslag als voorzitter van de
BBC
, net als Greg Dyke, de directeur-generaal.

Lord Hutton was niet met een afdoende verklaring gekomen waarom dr. Kelly zelfmoord had gepleegd, waarom de microbioloog geen afscheidsbriefje had achtergelaten en waarom – als het al zelfmoord was geweest – hij dit op zo’n ongebruikelijke, onbekende wijze had gedaan. Waarom was het volledige rapport van
Operation Mason
niet in de bewijslast opgenomen, zodat lord Hutton zijn eigen oordeel had kunnen vellen over een dossier dat slechts één uur voor het verscheiden van dr. Kelly was aangemaakt? Bovendien had de rechter de beschuldigingen dat dr. Kelly kon zijn vermoord niet eens in overweging genomen.

Deze omissies stonden ervoor garant dat het Hutton-onderzoek
werd bestempeld als een karikatuur – en dit niet alleen op de websites met hieraan gewijde complottheorieën, die werden afgedaan als de gedachtekronkels van bezoldigde leden van extreem-links. Weldra liet één onderzoeker zich minder makkelijk wegwuiven, namelijk Norman Baker, een parlementslid die als prominent oppositielid zijn woordvoerderschap van de Liberal Democratic Party vaarwel had gezegd om zijn eigen onderzoek op te starten. Wijd en zijd stond hij bekend als iemand die het regelmatig op het establishment had voorzien. Hij had de exorbitante onkostenvergoedingen van parlementsleden aanhangig gemaakt, Labour-minister Peter Mandelson tot aftreden gedwongen en campagne gevoerd tegen vivisectie en China’s onderdrukking van de Tibetanen. Het Hutton-rapport, zo vertelde hij de auteur, ‘trok van meet af aan mijn aandacht als een geval van machtsmisbruik’.

In november 2007 publiceerde Baker zijn bevindingen eindelijk in een boek,
The Strange Death of David Kelly
. Zoals zoveel anderen die hun theorieën over dr. Kelly’s dood in boekvorm hadden vervat, werd hij gebrandmerkt als een complottheoreticus. Hij hapte stof met zijn bewering dat dr. Kelly was vermoord door een Irakees ‘moordcommando’ van wraakzuchtige Saddam-loyalisten ofwel, was waarschijnlijker was, van aanhangers van de door de
CIA
en
MI
6 gesteunde dissidenten Ahmed Chalabi en Ayad Allawi. Beiden hadden na de geslaagde Brits-Amerikaanse invasie van Irak op een machtspositie gehoopt. Dr. Kelly’s bewering dat er geen massavernietigingswapens aanwezig waren – terwijl Chalabi en Allawi tegenover onder meer de auteur nadrukkelijk hadden beweerd van wél – had hun hoop om Washingtons marionetten in Irak te worden effectief de grond in geboord. Na publicatie van de bevindingen werd Baker uitgenodigd voor de
BBC
-talkshow die zondagochtend prime time werd uitgezonden. De ervaren reporter Tom Mangold, die zichzelf presenteerde als vriend van de familie Kelly, zat al klaar om Baker in een hinderlaag te lokken. Hij deed het boek af als ‘flauwekul’, maar gaf toe dat er ‘geen woord’ van te hebben gelezen. Mangolds troef was een uitnodiging voor David Kelly’s begrafenis om daarmee zijn bewering te schragen dat de microbioloog zelfmoord had gepleegd. Baker kreeg geen kans de onbetwiste anekdote uit zijn boek aan te halen waarin Cherie, de vrouw van Tony Blair, een exemplaar van het Hutton-rapport had geveild om daarmee de Labour-partijkas aan te vullen.