¿Sabe usted esperanto? (20 page)

VOCABULARIO

LA INSTRUISTO PAROLAS

-ANTE, -INTE, -ONTE.
Los participios adverbios corresponden al gerundio en castellano, que termina en -ando, -endo o -iendo.

El participio adverbio no se usa en los tiempos compuestos.

Manĝonte mi eniris la restoracion
- habiendo de comer entré en el restaurante,
manĝante mi legis la ĵurnalon
- comiendo leí el diario,
manĝinte mi pagis kaj foriris
- habiendo (ya) comido, pagué y me marché.

La forma pasiva (-ate, -ite, -ote) es de uso poco frecuente.
Li vizitis min neatendite
- él me visitó inesperadamente.
Estis skribite
- estaba escrito.

KIEL AJN.
Ajn
es una partícula adverbial que indica generalización de la indeterminación.
Kiel ajn
es de cualquier modo,
kiu ajn
- cualquiera,
kiam ajn
- en cualquier momento,
io ajn
- cualquier cosa,
kie ajn
- en cualquier parte,
ktp
.

AD
expresa la acción:
krono
- corona,
kronado
- coronación; acción continuada:
pafo
- tiro,
pafado
- tiroteo; nombre de acción:
uzi
- usar,
uzado
- el uso,
naĝado
- natación,
kantado
- el canto.

EK
- señala comienzo de acción o acción breve:
vidi
- ver,
ekvidi
- percibir,
ekmarŝi
- echar a andar.

PRA
- es prefijo que señala lo primitivo, el parentesco distante en el tiempo:
pratempo
- tiempos primitivos,
praulo, prapatro
- antepasado,
praavo
- bisabuelo,
pranepo
- bisnieto.
Praa
- primitivo.

-ĈJ, -NJ
son sufijos con los que se forman los diminutivos cariñosos, masculinos y femeninos, respectivamente y se colocan detrás de las primeras letras del nombre, abreviándolo:
patro
- padre,
paĉjo
- papá,
panjo
- mamá, mamita,
Jozefo
- José,
Joĉjo
- Pepe.

Este es el único caso en que se altera una raíz en Esperanto (
panjo
). Porque el uso de nombres íntimos y cariñosos es voluntario y escapa a toda regla.

En la literatura de Esperanto se encontrarán los mismos nombres femeninos con terminación "a" u "o":
Sofia
=
Sofio
,
Sonja
=
Sonjo
.

JU PLI, DES PLI
es cuanto más, tanto más:
ju pli da suno, des pli da sano
- cuanto más sol, más salud,
ju pli oni vivas, des pli oni lernas
- cuanto más se vive, más se aprende.

NI VETURAS AL ESPERANTO-KONGRESO

Veturonte al Kongreso, Petro kaj Maria
renkontas
Karlon antaŭ la fervoja stacidomo.

Petro: —Rapidu, samideano, vi marŝas
kvazaŭ
vi havus multe da tempo!

Karlo: —Pardonu, sed mi ne kulpas.
Kvankam
mi dormis nur du horojn mi frue leviĝis kaj devis
adiaŭi
(= diri adiaŭ) miajn parencojn.

P: —Ĉu vi estas sola?
Krom
vi, ĉu neniu alia samideano venas?

K: —Krom mi ankaŭ venis Antono kaj Rodolfo. Ĵus ili iris al la
informejo
. Jam ili parolas kun la staciestro. Krome, Julio diris al mi hieraŭ, ke
bedaŭrinde
li ne venos, ĉar li estas malsana. La
plimulto
veturas per aŭtobusoj.

P: —Venu, Maria, jen nia
vagono
. Ni envagoniĝu. Per nia bileto ni
rajtas
kunporti nur negrandan
valizon
kaj
pakaĵon
.

M: —
Ĝustatempe
(= en la ĝusta tempo) ni alvenis. La
lokomotivo fajfas
kaj la trajno (= vagonaro) ekmoviĝas.

K: —Ĉu vi scias, ke la lokomotivo estas tre demandema?

P: —Ĉu...?

K: —Jes, ĝi ĉiam diras "ĉu, ĉu, ĉu..."

P: —Hm... tre
sprita
vi estas hodiaŭ. Sed ĝi povas esti ankaŭ dubema.

K: —Tion mi ne bone komprenas.

P: —Krom montri demandon, la vorteto ĉu ankaŭ montras dubon: "Mi dubas ĉu li venos", "mi ne scias ĉu vi komprenas".

K: —Dankon pro la informo, sed rigardu! Ni jam veturas
ekster
la
ĉefurbo
. Vidu nun tiun "popolon" kun blankaj dometoj...

P: —Ne diru "hispanaĵojn"; tio estas vilaĝo; la popolo estas la loĝantaro. La esperanta popolo loĝas dise tra la vasta mondo. Mi vidas, ke ankaŭ vi faras erarojn, Karlo. Dum la veturo ni povas iom
praktiki
la lingvon.

M: —Vi
pravas
, ni praktiku! Ni
nepre
devas paroli en flua kaj korekta Esperanto. Anstataŭ babili ni lernu. En mia
notlibro
estas kelkaj notoj kaj gramatikaĵoj, kiujn mi ne tute bone komprenas,
malgraŭ
tio, ke mi lernis ilin.

P: —Ni vidu viajn notojn. Kompreneble, vi lernis la lingvon, sed ne
ellernis
(= finlernis) ĝin.

K: —Do, bonvolu klarigi al mi la signifon de la sufikso
op
.

P: —Mi klarigos per
ekzemploj
: "Sur la mallarĝa vojeto ni devis marŝi
unuope
" (= unu post unu). Kiam ni venis al la lago la
moskitoj
milope sin
ĵetis
sur nin". Vidu tie, super la kamparo, la aeroplanoj flugas triope.

M: —Klarigu, mi petas, la prepozicion
po
.

P: —"Tiu ĉi libro konsistas el dudek lecionoj; se vi lernus
po
unu leciono ĉiutage, post dudek tagoj vi estus
tralerninta
la tutan kurson". "Mi aĉetis dekduon da oranĝoj, kaj al ĉiu el la ses infanoj mi donis
po
du oranĝoj".

K: —Dankon, Petro, mi bone
profitas
la vojaĝon. Sed ni devas ankaŭ
ĝui
la rapide
preterpasantan
pejzaĝon. La suna
moŝto
jam alte brilas
super
la kamparo.

M: —Rigardu tiun viron sidanta
kontraŭ
ni. Li trinkas ion el botelo.

P: —Li ne trinkas, sed drinkas: rigardu nur lian
nazaĉon
! Fi! Kia homo!, mi ne drinkas: mi estas kontraŭalkoholisto.

K: —Se vi jam uzis la sufikson -
aĉ
kaj la prefikson
fi
-, bonvulu klarigi la
diferencon
inter ambaŭ.

P: —Ĉu vi komprenas la vortojn
libraĉo
,
popolaĉo
? Rigardu tra la fenestro tiun malbelan, malpuran domon; ĝi estas domaĉo. Ĝi estas fizike malbona. Alia domo estas tre bonaspekta, sed la
moralo
de ĝia loĝantoj ne estas tre pura; vere ĝi estas
fidomo
.
Fiulo
estas senmorala persono, morale malbona (=
fripono
).

K: —Nun mi komprenas. Sed kie estas Antono kaj Rodolfo? Mi iros
serĉi
ilin.

Demandoj

Kial la samideanoj veturas?

Kial Karlo malfruiĝis?

Kiuj venis krom Petro kaj Karlo?

Per kio ili veturas?

Kien ili iras?

Ĉu vi ofte veturas per trajno?

Ĉu vi ŝatas veturi sen bileto?

Kion diras Antono?

Kion li farus anstataŭ babili?

Ĉu Karlo estas perfekta esperantisto?

Se vi estus lerninta Esperanton antaŭ dek jaroj, kia esperantisto vi estus nun?

Ĉu vi vizitos Kongreson de Esperanto?

Ĉu vi legas esperantan literaturon?

Ĉu vi trinkas ian ajn vinaĉon?

Ĉu vi, fraŭlino, vizitas drinkejon?

Ĉu vi ankaŭ praktikadas Esperanton kun viaj amikoj?

Ĉu vi loĝas en la ĉefurbo?

Ĉu vi ŝatus flue paroli en Esperanto?

Kio fluas sub la ponto?

Kiujn volas serĉi Karlo?

VOCABULARIO