¿Sabe usted esperanto? (8 page)

Son también verbos intransitivos - o neutros -
esti, morti, vivi, ekzisti, resti
- ser, estar, morir, vivir, existir, permanecer, y otros que denotan estado o actividad que no sale del sujeto.

Kiel
vi
fartas
, amiko?

Mi fartas bone,
dankon
, kaj vi?

Mi estas sana, sed mia frato ne fartas bone, li havas gripon.

Ĉu li estas
grave
malsana?

Ne, sinjoro, lia malsano ne estas grava.

Jen
du
veturiloj
:

unu moderna kaj
alia
malmoderna;
aeroplano
kaj
ĉaro
.

Kia estas la aeroplano? Moderna,
rapida
,
komforta
.

Kia estas la ĉaro?

Kio movas la aeroplanon? La motoroj.

Kio movas la ĉaron? La bovoj.

Kiel flugas la aeroplano. Rapide, tre rapide.

Kiel iras la bovĉaro?

Ĉu la modernaj homoj veturas per bovĉaro?

Ĉu vi veturas per aeroplano?

Kiel kantas la kanario? Bele.

Kiel vi kantas? Kiel vi lernas?

La bela birdo flugas rapide.

Kia estas la birdo? Kiel ĝi flugas?

La rapida birdo flugas bele.

Petro dir as al Maria:

"Vi estas bela kiel floro. Viaj kisoj estas dolĉaj kiel mielo. Sed via patro estas forta kiel bovo".

Kie loĝas Karlo?

Li loĝas
proksime
de la parko.

Ĉu vi
ofte
vizitas lin?

Jes, mi vizitis lin antaŭhieraŭ, hieraŭ kaj ankaŭ mi vizitos lin morgaŭ...

Mi vizitas lin
ĉiutage
.

Ĉu vi aĉetas ĉiutage ĵurnalon? Ĉu vi razas vin ĉiutage? Ĉu vi lavas vin ĉiutage?

Mi havas lernolibron, vi ankaŭ havas lernolibron, kaj li, kaj ŝi ankaŭ havas lernolibron.

Ĉiu
lernanto havas unu lernolibron; sur ĉiu seĝo sidas unu lernanto.

Jen estas seĝo.

Ĉu iu sidas en tiu seĝo?

Ne, sinjoro,
neniu
sidas sur tiu seĝo.

Ĉu iu lernanto staras?

Ne, ĉiuj lernantoj sidas.

Ĉu iu ne komprenas?

Ne, sinjoro, ni ĉiuj komprenas.

Jen
skatolo
.

Ĉu la skatolo estas
plena
?

Ĉu estas io en la skatolo?

Ne, la skatolo estas malplena; en la skatolo estas
nenio
.

Kie estas la libroj, kajeroj kaj plumoj?

Ĉio estas sur la tablo.

En la hejmo Maria faras ĉion, sed Ana faras nenion.

Dialogo kun infano:

—Kion vi faras, Roberto?

—Nenion.

—Kaj vi, Karlo?

—Mi helpas Roberton.

Ĉu vi bone kalkulas? Ĉu vi povas kalkuli la fingrojn de viaj du manoj?

Jes, mi povas kalkuli: unu, du, tri, kvar, kvin...

Mi helpos vin: ses, sep, ok, naŭ, dek.

Tre bone. En la du manoj estas dek fingroj.

Kiel respondas la bona lernanto?

La bona lernanto respondas forte, kuraĝe kaj elegante.

VOCABULARIO

LA INSTRUISTO PAROLAS

ADVERBIO
. Antes de ir a escuchar a un cantante, deberíamos saber como ese cantante canta. La palabra que habrá de decidirnos es un adverbio: bien, mal, regular. En Esperanto el adverbio termina en -
e
, que corresponde al final -
ente
, en que terminan muchos adverbios castellanos:
rapide
- rápidamente,
facile
- fácilmente, etc.

La bona sinjorino kantas bele
. La buena señora canta bellamente.

La bona sinjorino kantas bone.
La buena señora canta bien.

El adverbio consta de una de esas tres preguntas: ¿Cómo? ¿Cuándo? ¿Dónde?, es decir, que hay adverbios de modo (bien), de tiempo (ayer), y de lugar (aquí).

KIEL VI FARTAS?
- ¿Cómo se encuentra usted de salud? Estas preguntas, como todas las que comiencen por kiel, exigen un adverbio como respuesta:
bone, nebone, malbone
- bien, regular, mal. Hay en Esperanto algunos adverbios simples, no derivados, que no llevan la terminación -e:
hieraŭ, morgaŭ
.

KIO, KIU, KIE, IO, IU.
Seguramente habrá usted observado que muchas de esa palabritas tan útiles, como
kio, kie, ie, io
tienen un marcado aire de familia. Y, en efecto, todas estas palabras y algunos miembros más, forman la importante e imprescindible familia de las palabras correlativas. Esta familia, además, se caracteriza por su armonía; obsérvela formando cuadro:

De modo que si
iu
significa individuo indefinido, alguien, alguno,
kiu
será quién, cual;
tiu
, esa, ese, aquel, aquella;
ĉiu
, cada, todo, (
ĉiuj
, todos, todas);
neniu
, nadie, ninguno, ninguna. La serie ia la constituyen adjetivos que concuerdan en número y en caso con el sustantivo:

MI MANĜAS ĈIAN FRUKTON
- Yo como toda clase de frutas. La serie ie son adverbios de lugar, y con -n final, indican dirección.

Kie vi estas?
- ¿Dónde está usted?

Kien vi iras?
- ¿Adónde va usted?

La serie
iu
indica individuo o cosa individualizada. Son pronombres y por lo tanto admiten la "
j
" del plural y la "
n
" del acusativo.

Tiuj, kiujn vi vidas, estas miaj amikoj
. Esos, que usted ve, son mis amigos.

También son pronombres los de la serie
io
, cosa, el objeto (como un todo). No llevarán, por consiguiente, la
j
del plural, pero si podrán llevar la n del acusativo.

Tio kion vi bezonas estas en la skatolo.
Lo (eso) que (lo cual) usted necesita está en la caja.

VETURILO
es un vehículo.
Aeroplano, ŝipo, ĉaro, biciklo estas veturiloj
.
Mi veturis per aŭtobuso kun mia amiko.
Veturilo = ilo por veturi
.

ESTAS NENIO
. En castellano se pueden usar dos negaciones con el mismo fin: no hay nada, no vino nadie, no está en ningún lado. Lógicamente una negación debiera anular a la otra. En Esperanto la lógica queda restablecida: en una oración irá sólo una negación:
estas nenio
- no hay nada,
neniu venis
- no vino nadie,
ĝi (li, ŝi, etc.) estas nenie
- no está en ningún lado,
mi havas nenion
- no tengo nada.

Vi j
am scias
kalkuli la fingrojn de viaj du manoj.

Ĉu vi povas nun kalkuli la fingrojn de la du manoj kaj de la du
piedoj
?

Mi ne scias...
Ĉu vi povas helpi min?

Jes, amiko: dek unu, dek du, dek tri, dek kvar, dek kvin, dek ses, dek sep, dek ok, dek naŭ, dudek.

Kiom da
fingroj vi havas?

Mi havas dudek fingrojn.

Kiom da lernantoj estas en la klaso?

En la klaso estas dudek unu (21) lernantoj.

Kaj nun ĉu vi povas kalkuli de unu ĝis miliono?

Ni vivas en la jaro mil naŭcent naŭdek naŭ (1999).

Kiom da haroj vi havas sur la kapo?

Ĉu vi povas kalkuli ilin?