¿Sabe usted esperanto? (7 page)

En castellano puedo decir tú me amas (sujeto - complemento - verbo), pero no tú amas me. En Esperanto gracias a esta feliz terminación
n
el orden es libre, simplificando grandemente la sintaxis (ordenación de las palabras).

Vi amas min, vi min amas, min vi amas, amas vi min, amas min vi
, etc. Y el significado será siempre el mismo, aunque la forma más corriente sea
vi amas min
.

Los adjetivos concuerdan en caso (acusativo: -n) y número (plural: -j) con los sustantivos a los que califican:
Mi manĝas du ruĝajn pomojn
.
Mi manĝas ruĝan pomon
. Pronuncie
ojn
como "oin" en boina, conservando el acento en la sílaba anterior: pómojn.

Para el caso de que usted nunca haya estudiado una lengua extranjera, vamos a recordarle una simple fórmula para saber si el verbo de una oración exige o no el caso acusativo.

1. Busque el verbo de la oración.

2. Busque la persona o cosa que ejecuta la acción que el verbo expresa, y tendrá el sujeto.

3. Busque la persona o cosa directamente afectada por esa acción y tendrá el complemento directo.

O de otro modo, si tomamos la oración: El perro muerde al gato.

Y, hallado el verbo (muerde) preguntamos: ¿Quién es el que (muerde)? Tendremos el sujeto (el perro). Y luego ¿Qué es lo que muerde (el perro)?, la respuestas nos dará el complemento directo (el gato). Se dice también que "perro" está en caso nominativo y "gato" en caso acusativo, que son los dos únicos casos que existen en Esperanto.

KIUN, KION
. Los pronombres interrogativos kiu, kio, cuando reemplazan a un nombre en acusativo toman la n final.

Kiu estas en la ĉambro?
- ¿Quién está en la habitación?

Kiun vi vidas en la ĉambro?
- ¿A quién ve usted en la habitación?

Kiujn vi vidas?
- ¿A quiénes ve usted? Al pronunciar kiujn, recuerde que el acento permanece sobre al penúltima vocal: kí-ujn.

Kio estas sur la tablo?
- ¿Qué hay sobre la mesa?

Kion vi vidas sur la tablo?
- ¿Qué ve usted sobre la mesa?

ŜATI
. Note que ŝati es verbo transitivo, como apreciar. Los verbos transitivos son aquellos que necesitan un complemento directo para expresar su acción.
Mi ŝatas Petron
- yo aprecio a Pedro.
Malŝati
es despreciar, sentir disgusto:
mi malŝatas tiun homon
- yo desprecio a ese hombre;
mi malŝatas la tabakon
- me disgusta el tabaco.

AL
es una preposición que traduce como a, hacia. Se la usa para señalar el complemento directo:
Petro donas floron al Maria
. Sujeto verbo comp. directo prep. comp. indirect. No confunda la preposición al del Esperanto, con la contracción castellana al (= a el), que se traduce al la.
Li iras al la maro
- él va al mar.
Li iras al la montoj
- él va a las montañas.

-
U
. La terminación -u forma el modo imperativo-volitivo.
LEGU!
- Lee!
Estu gaja; kantu kaj dancu!
- Sé alegre; canta y baila!
Lernu vian lecionon!

Kiu tago estas
hodiaŭ
?

Hodiaŭ estas
sabato
.

Kiu tago estis
hieraŭ
?

Hieraŭ estis
vendredo
.

Ĉu vi estas infano?

Ne, mi ne estas infano, mi
estis
infano.

Hieraŭ mi estis en la razejo. Tie laboras la razisto.

Li razis mian
barbon
per
razilo
kaj
tondis
mian
harojn
per
tondilo
. Li ankaŭ
kombis
min per kombilo.

Kie mi estis hieraŭ?

Ĉu vi ankaŭ vizitis hieraŭ la raziston?

Per kio laboras razisto? Kion li faras?

Ĉu vi legis hodiaŭ la ĵurnalon? Kion vi faris hieraŭ?

Apud la razejo estas la panejo. Tie laboras la panisto.

Li
vendas
panon kaj
kukojn
.

Ĉu vi ŝatas kukojn? Ĉu la razisto vendas panon? Kiu vendas panon?

Ĉu la klientoj vendas panon? -Ne, ili aĉetas panon.

Ĉu vi
aĉetas
panon? Ĉu vi aĉetis aŭtomobilon?

Mi sentas apetiton. Me deziras manĝi panon, sed la pano estas granda, mi ne povas manĝi ĝin, mi devas ĝin
tranĉi
.

Ĉu vi tranĉas panon per tondilo?

Ne, mi tranĉas ĝin per
tranĉilo
, kaj per
segilo
mi tranĉas
lignon
.

Ĉu vi povas segi lignon per kombilo?

Hodiaŭ estas sabato kaj
morgaŭ
estos
dimanĉo
.

Morgaŭ mi vizitos la Esperanto-
Klubon
.

Tie mi
trovos
amikojn kaj parolos kun ili.

Mi ankaŭ rigardos la internaciajn
revuojn
.

Ĉu vi venos kun mi morgaŭ?

Kiujn mi trovos tie?

Kion mi faros?

Kion mi rigardos?

Hodiaŭ estas sabato, hieraŭ estis vendredo, antaŭhieraŭ estis
ĵaudo
.

Kiu tago estis antaŭhieraŭ?

Morgaŭ estos dimanĉo kaj postmorgaŭ estos
lundo
.

Ĉu vi laboros morgaŭ?

Ĉu dimanĉo estas bela tago?

Kion vi faros postmorgaŭ?

Ĉu vi vizitos vian amikon? Ĉu via amiko vizitos vin?

Petro diras al Maria: Mi amis, amas kaj amos vin!

Mi kalkulas la fingrojn de mia mano: unu, du, tri, kvar, kvin.

Kalkulu la fingrojn de via dekstra mano.

Ĉu ankaŭ via maldekstra mano havas kvin fingrojn?

Kion tenas la razisto en la dekstra mano?

Kion li tenas en la maldekstra?

Ĉu la razisto havas kvin harojn sur la kapo?

Antaŭ la
parko
estas la nova lernejo. Tie la infanoj lernas legi, skribi kaj kalkuli.

Ili ankaŭ lernas Geografion kaj Historion.

En moderna segejo la laboristoj segas lignon per elektraj segiloj.

Ĉu vi ŝatas danci en la dancejo?

Ĉu vi estas perfekta esperantisto?

Ne, mi ne estas, sed mi estos perfekta esperantisto.

VOCABULARIO

LA INSTRUISTO PAROLAS

-
EJ
es un sufijo que indica lugar dedicado a algo:
lerni
- aprender,
lernejo
- escuela;
laborejo
- lugar de trabajo, taller;
lavejo
- lavadero;
kafejo
- un café;
pordo
- puerta,
pordisto
- portero,
pordistejo
- portería.

-
IL
, sufijo que indica instrumento, aparato, utensilio (recuerde utens-ilio):
tranĉi
- cortar,
tranĉilo
- cuchillo;
kombi
- peinar,
kombilo
- peine.

-
IS
, -
OS
, son las terminaciones del pasado y futuro respectivamente de todos los verbos.
Mi faris
, yo hice -
mi faros
, yo haré.
Vi faris
, tú hiciste -
vi faros
, tú harás.
Ni faris
, nosotros hicimos -
ni faros
, nosotros haremos.
Unu, du, tri, kvar, kvin
. La combinación kv -
kvar
,
kvin
, es la versión eslava de la forma latina "qv".

VERBOS TRANSITIVOS E INTRANSITIVOS
. Si aplicando el método visto en la lección anterior analizamos la frase "Juan duerme en la cama", y preguntamos: ¿Quién duerme?, obtendremos el sujeto: "Juan". Pero si continuamos aplicando nuestro método y preguntamos: "qué es lo que Juan duerme" no hallaremos contestación lógica, y es que la acción de dormir no pasa de Juan; él mismo es el principio y fin de la acción expresada en el verbo. Se dice entonces que estos verbos son intransitivos, y no irán seguidos de complemento directo.