¿Sabe usted esperanto? (13 page)

UL
. Este sufijo indica al ser caracterizado por lo que expresa la raíz:
junulo
- un joven (un individuo joven), junulino - una joven,
plenaĝulo
– un anciano,
riĉulo
- un rico,
malriĉulo
- un pobre,
maljunilo
- un viejo,
mamulo
- un mamífero (un animal, un individuo mamífero),
etulo
- un chico, un pequeñuelo.
Ulo
es un individuo, tiene un sentido un tanto despectivo:
Kia ulo!
- ¡qué sujeto! ¡Qué individuo!

-
EM
denota inclinación, tendencia, hábito:
babilema
- hablador,
dormema
- dormilón,
manĝema
- comilón, glotón.
Muzikema
- melómano.
Mi sentas dormemon
- Yo tengo sueño (yo siento deseos de dormir). No confunda
laborema junulo
- un joven trabajador (un joven que tiene inclinación al trabajo), con
juna laboristo
- un joven obrero (que puede no tener amor al trabajo).

TIA
- tal, de tal clase;
Ĉu tian libron vi legas?
- esa clase de libro lees?
Tia estas la afero
- ése (tal, así) es el asunto,
kia patro, tia filo
- tal padre, tal hijo, kia arbo,
tia frukto
- tal árbol, tal fruto.
Mi aĉetis ĝin tia, kia ĝi estas
- yo lo compré tal cual es (está).

NEK
- ni.
Estas nek varme nek malvarme (= ne estas varme nek malvarme)
- no hace calor ni frío,
venis nek Petro nek Antonio
- no vino Pedro ni Antonio.

NAZTUKO
es una palabra compuesta:
naz-tuko
- pañuelo (para la nariz). En español la definición de pañuelo es "Pedazo de tela, pequeño y cuadrado, que sirve para diferentes usos". Esta definición vale para
tuko
, solo que
tuko
puede no ser pequeño, ni es siempre cuadrado:
poŝtuko
- pañuelo de bolsillo,
koltuko
- pañuelo para el cuello,
littuko
- sábana,
tablotuko
- mantel,
antaŭtuko
- delantal.

ĈI
, partícula adverbial que indica aproximación:
ĉi tie (= tie ĉi)
- aquí,
tio ĉi
- esto,
tiu ĉi
- este,
ĉio ĉi
- todo esto,
ĉifoje
- esta vez,
ĉijara
- de este año,
ĉijare
- en este año.

-
ET
es el sufijo con el que se forman los diminutivos:
dometo
: casita,
infaneto
- niñito,
urbeto
- pequeña ciudad,
varmeta
- tibio,
malvarmeta
- fresco;
kanteti
- canturrear,
dormeti
- dormitar,
rideti
, sonreir. Usado con terminación:
eta (= malgranda)
- pequeño.

-
EG
es el sufijo con el que formamos los aumentativos:
pordego
- potón,
domego
- caserón,
pluvego
- aguacero, (
pluveto
- llovizna),
bonega
- buenísimo, excelente,
belega
- bellísimo;
ridegi
- reir a carcajadas,
pluvegi
- llover a cántaros,
ploregi
- llorar a lágrima viva.

En la mateno mi lavas min, mi kombas min kaj mi rigardas min en la
spegulo
.

Vi rigardas vin en la spegulo.

Li rigardas
sin
en la spegulo.

Ŝi rigardas
sin
en la spegulo.

Ĝi (la kato) rigardas
sin
en la spegulo.

Ni rigardas nin en la spegulo.

Vi rigardas vin en la spegulo.

Ili rigardas
sin
en la spegulo.

En la mateno Petro lavas siajn manojn, sian
vizaĝon
. Li kombas siajn harojn.

La patrino lavas sian filon. Ŝi lavas
lian vizaĝon, liajn manojn
, ŝi kombas liajn harojn.

Kion faras Petro matene? Kion vi faras matene?

Kion faras la patrino? Kion ŝi lavas? Ĉu via patrino lavas vin?

Karlo ne iras ĉe la razisto. Li mem razas sin per sia nova razilo.

Li razas
sian
barbon per
sia
razilo. Sed ankaŭ li razas Petron. Li razas
lian
barbon per
sia
razilo.

Foje Petro razas sin per la razilo de Karlo: li razas sian barbon per
lia
razilo.

Ĉu vi mem razas vin? Ĉu Karlo razas vin?

Mi libertempas ĉe mia frato. Li loĝas en la
kamparo
.
Tra
la fenestro mi rigardas kaj vidas grandan arbon. Pli malproksime estas multaj arboj; ili formas
arbaron
.

Sur la ĉielo unu, du, tri, kvar... multaj birdoj, tuta
birdaro
flugas en granda V.

Dum la libertempo mi legas. Mi aĉetis dikan libron. En ĝi estas listo de vortoj kun
difino
de ĉiu vorto: ĝi estas
vortaro
.

Jen feliĉulo. Li ne laboras. Li kuŝas sur la verda
herbo
, sub arbo, kaj dormas. Li dormas kaj
sonĝas
. En la sonĝo li havas multan monon (multe da mono): li estas riĉulo. Dum la dormo lia
fantazio
libere flugas.

Ĉu vi ankaŭ havas fantazion?

Do, kion vi
farus se
vi estus riĉa? Ĉu vi vojaĝus tra la tuta mondo? Ĉu vi aĉetus blankan elefanton?

Se vi ne laborus, ĉu vi ankaŭ kuŝus sub arbo, sur la freŝa herbo?

"Se mi estus riĉa mi estus feliĉa", diras sana malriĉulo.

"Se mi estus sana mi estus feliĉa", diras malsana riĉulo.

Rigardu tiun ĉi sinjoron: li
demetis
siajn vestojn, li estas nuda.

Dum tiu ĉi sinjoro ne
surmetas
siajn vestojn, ni parolos pri la homa
korpo
.

Ni komencu de la kapo. Sur ĝi estas la haroj (= hararo), kiuj povas esti brunaj, blondaj, ruĝaj, grizaj, nigraj aŭ blankaj. Foje la haroj tute ne estas... La
vizaĝo
, "spegulo de la animo", estas fronte de la kapo. Sub la
frunto
estas du fenestroj, la
okuloj
, tra kiuj ni rigardas. Inter la okuloj estas la
nazo
. En la buŝo estas la
dentoj
kaj la lango. Per la buŝo ni spiras, parolas, manĝas, trinkas. Ĉe la buŝo estas la lipoj,
supra
kaj
malsupra
. Per la lipoj oni kiŝas -interesa laboro! Ambaŭflanke de la kapo estas la
oreloj
.

Inter la kapo kaj la
trunko
estas la
kolo
. La supra parto de la trunko estas la
brusto
. En ĝi estas la
pulmoj
kaj la koro. Malsupre estas la
ventro
kaj en ĝi la
stomako
kaj
intestoj
. La malantaŭa parto de la trunko estas la
dorso
.

Brakoj
kaj
kruroj
(=
gamboj
) estas niaj membroj, supraj kaj malsupraj. Kruroj kaj piedoj subtenas kaj portas nin. Per la brakoj kaj manoj ni laboras. Tra la tuta korpo
fluas
la ruĝa
sango
. La
skeleto
(=
ostaro
) konsistas en multaj malmolaj
ostoj
.

Sur la tuta korpo estas natura vesto; ĝi estas la
haŭto
. La haŭto povas esti blanka aŭ bruna. La haŭto de la
negroj
estas nigra aŭ ĉokoladkolora. Interesa maŝino la homa korpo, ĉu ne?

Kia kolora estas via hararo?

Kian koloron havas viaj okuloj?

Kio estas la "spegulo de la animo"?

Ĉu vi kisas per la nazo?

Ĉu via hundo ŝatas ostojn?

Sed nia amiko devas vesti sin.

Unue li surmetos la
subvestojn
: kalsono kaj ĉemizeto (= subĉemizo).