Geheime oorlogen (58 page)

Zwijgend had hij het document teruggegeven en de werkkamer verlaten. Later geloofde hij dat dit het moment was geweest waarop zijn veelbelovende carrière als
G
5-officier, de weg naar een snelle promotie, haarscheurtjes begon te vertonen. Hij reisde nog steeds af naar de Balkan, maar de gruwelen die hij daar zag, kon hij steeds moeilijker van zich af zetten. De daar door hem vergaarde informatie was ‘niet substantieel, noch van enige kwaliteit’, zo kreeg hij te horen. Zijn persoonlijke dossier werd niet langer verrijkt met aanbevelingen
en de opsteker dat hij de kwaliteiten bezat om ooit afdelingshoofd te worden, werd ondergesneeuwd door minder positieve berichten.

Toen hij na een reis terugkwam in zijn Londense appartement, vernam hij dat tijdens zijn afwezigheid zijn vriendin was overleden. Niemand van
MI
6 had er aan gedacht het hem te vertellen. Zij was de enige geweest bij wie hij zijn hart kon luchten, ook al schond hij daarmee zijn geheimhoudingsplicht. Hij raakte gedeprimeerd, denkend aan al die keren dat hij zijn leven had geriskeerd in operaties die hij steeds vaker als onethisch beschouwde. Hij kwam tot de conclusie, zo vertelde hij de auteur, dat ‘
MI
6 niet geheel toerekenbaar is en een vruchtbare bodem voor corruptie vormt’.

Na het weekend in zijn eentje te hebben doorgebracht wachtte Tomlinson op een regenachtige maandagochtend in de rij bij de personeelsingang van het pas geopende hoofdkwartier Vauxhall Cross. Het weer was bepaald niet bevorderlijk voor zijn gemoedstoestand, vooral niet nu hij een paar operaties in Brazilië en Zuid-Afrika had voltooid. Bij zijn terugkeer was hem meegedeeld dat hij onder een nieuwe personeelsofficier was geplaatst.

De personeelsafdeling, zo wist hij inmiddels, werd bemand door carrièreofficieren die de pensioensgerechtigde leeftijd naderden, enige training in managementvaardigheden ontbeerden, middels ‘gekonkel en heimelijk gedoe’ de scepter zwaaiden en gebruikmaakten van ‘een eigen netwerkje van productiechefs om iemands toekomst te bezegelen. Het was niet toegestaan om het verslag van een belangrijk gesprek in te zien dat de carrière van een officier kon maken of breken. In de tijd dat ik er zat, hebben heel wat goede officieren het onderspit gedolven. Mijn nieuwe personeelsofficier stond bekend als de Gifdwerg, niet alleen vanwege zijn fysieke voorkomen, maar ook vanwege zijn onnodig onaangename gedrag,’ herinnerde Tomlinson zich.

Het eerste gesprek verliep slecht. ‘De Gifdwerg had geen tijd voor beleefdheden en kwam al meteen met de aantijging dat ik geen belangstelling toonde voor mijn werk. Hij zei dat mijn prestaties nog steeds armzalig waren.’ Tomlinson schond zijn geheimhoudingsplicht door het gesprek thuis op zijn laptop uit te typen. Niet verstandig, aangezien
MI
6 over de techniek beschikte om toegang te verkrijgen tot de computers van alle medewerkers.

Wachtend in de regen wist Tomlinson dat er voor later die ochtend een tweede onderhoud met de Gifdwerg op zijn programma stond. Kon hij niet beter zijn huisarts gaan uitleggen dat de druk van het
werk hem te veel begon te worden? Maar met de onthulling dat hij voor
MI
6 werkte, zou hij zijn geheimhoudingsplicht zelfs nog ernstiger schenden.

De man voor hem liep door de veiligheidsdeurtjes, waarna het Tomlinsons beurt was om zijn pasje door de gleuf te halen. Hij voerde zijn code, zes-negen-twee-een, in op het toetsenpaneel en wachtte op het vertrouwde groene lampje ten teken dat hij kon doorlopen. In plaats daarvan lichtte een felrood lampje op. Ervan uitgaand dat hij per ongeluk iets verkeerd had ingetikt, voerde hij de code nogmaals in. Opnieuw lichtte het rode lampje op. Achter hem klonk inmiddels gemompel. Hij probeerde het een derde keer. Ditmaal ging het rode lampje vergezeld van een piepend alarmsignaal, binnen in het gebouw. Opeens zwaaide de vipdeur naast de personeelsingang open en verschenen er links en rechts van de verbouwereerde Tomlinson twee beveiligingsbeambten.

‘Hoort u bij het personeel, meneer?’ vroeg de een.

‘Ja, natuurlijk. Ik ben
PTCP
/7, personeelsnummer 813317.’

De beambten voerden hem naar hun kamer in het gebouw. De een voerde Tomlinsons nummer in een computer in, terwijl de ander het alarm uitzette. Beiden zagen nu een bericht op het scherm verschijnen dat Tomlinsons pasje was ingetrokken en dat hij naar de personeelsafdeling geëscorteerd diende te worden.

‘De Gifdwerg wachtte me al op. Hij vertelde me dat het duidelijk was dat mijn prestaties niet zouden verbeteren. Ik was ontslagen. Ik kon naar huis en hoefde het verder niet meer te wagen hier nog binnen te komen.’

In nog geen minuut was zijn carrière voorbij. Voor de kwade en verbitterde Richard Tomlinson was dit het startsein voor zijn nieuwe leven als klokkenluider. Zijn formidabele geheugen en de vele aantekeningen in zijn laptop zouden zijn wapens zijn. Hij had geen idee waarom hij was ontslagen, maar dit had zijn vastberadenheid gevoed om een boek over
MI
6 te schrijven waarin hij de waarheid omtrent de dienst uit de doeken deed, in elk geval zoals hij het zag. Hij zou de geheime inlichtingendienst raken op zijn gevoeligste plek, ‘in de felle gloed van de publieke schijnwerpers’.

Toch leek het hem verstandig de dienst schriftelijk te verzoeken om ‘richtlijnen’ hoe hij een manuscript ter goedkeuring kon indienen. Het korte antwoord kwam snel. Onder geen beding diende hij zich aan een boek te wagen. Daarna kwam alles in een stroomversnelling. Zijn laptop werd uit zijn appartement ontvreemd. Hij was ervan
overtuigd dat
MI
6 achter de diefstal zat. Inmiddels had hij een Australische uitgever al een synopsis van zijn boek toegezonden. Hij wilde het doen zoals Peter Wright zijn boek
Spycatcher
op de markt had gebracht: via publicatie in het buitenland. ‘Zodra mijn boek voor iedereen beschikbaar is, zal
MI
6 me niet langer proberen tegen te houden, net als
MI
5 met
Spycatcher
,’ vertelde Tomlinson later.

Maar hij had zich vergist in de vastberadenheid van de Britse geheime inlichtingendienst. Hij werd gearresteerd en beschuldigd van overtreding van de Official Secrets Act, de geheimhoudingsplicht, veroordeeld en acht maanden opgesloten in Belmarsh, een van Engelands zwaar bewaakte detentiecentra. Onder zijn medegevangenen bevonden zich enkele van de gevaarlijkste terroristen die hij mede had helpen opsporen. Na zijn vrijlating vluchtte hij naar Frankrijk, voltooide eindelijk zijn boek en vond in Moskou een uitgever, uitgerekend dezelfde als bij wie nog een andere klokkenluider een plek had gevonden: Kim Philby.

Twee jaar zwierf Tomlinson door Europa. Hij werkte als snowboardinstructeur, matroos, wiskundeleraar en vertaler, maar zonder dat dit hem de opwinding en het gevoel van doelgerichtheid schonk die hij naar eigen zeggen bij
MI
6 had ervaren. Uiteindelijk streek hij neer in Antibes, Zuid-Frankrijk, als verkoper bij een bedrijf dat jachten aan toeristen verhuurde.

Op 30 augustus 1997 landde vroeg in de middag een privéjet onder een kobaltblauwe hemel op luchthaven Le Bourget, dertien kilometer ten noordoosten van Parijs. Aan boord bevonden zich Diana, de prinses van Wales, en haar nieuwe minnaar Dodi Al-Fayed, de zoon van Harrods-miljonair Mohammed Al-Fayed. Het was een niet-geplande tussenstop die haastig was ingelast nadat de paparazzi de vorige dag hun vakantieadres op Sardinië hadden belegerd. Het zou hun laatste vlucht worden, samen. Eenentwintig uur later, op 31 augustus om 12.33 uur, lag de prinses levensgevaarlijk gewond geraakt op de achterbank van de Mercedes waarin ze als passagier meereed. Naast haar lag het ontzielde lichaam van Dodi. Hij was direct overleden nadat de auto de dertiende pilaar van de Pont de l’Alma-tunnel had geschampt en met zijn zijkant tegen de betonnen muur was gesmakt. De strijd om de prinses het leven te redden zou nog een paar uur duren, waarna ze iets na vier uur ’s nachts in het Hôpital de la Pitié-Salpêtrière officieel dood werd verklaard.

Tomlinsons eerste reactie bij het zien van de beelden van het ongeluk
op tv was: ‘Mijn god, hoe heeft dit kunnen gebeuren?’

Het was een vraag die miljoenen over de hele wereld zouden herhalen. Algauw was één antwoord populairder geworden dan alle andere. Diana was vermoord door
MI
6, luidde de mantra, vermoord op bevel van haar ex-schoonvader prins Philip, omdat ze van plan was met Dodi – een moslim – in het huwelijk te treden, wat de koninklijke familie in een ongeëvenaarde constitutionele crisis zou storten. De beschuldiging was koren op de molen van de complottheoretici van deze wereld, en voor Richard Tomlinson de prikkel geweest om het verslag van zijn gesprek met Nick Fishwick weer eens op te diepen. Fishwick had hem het document laten zien met daarin het plan voor een moordaanslag op Slobodan Milosevic. Weliswaar was dit plan niet uitgevoerd, maar kon het misschien een blauwdruk zijn geweest voor de verschrikkelijke tragedie in de Parijse tunnel? Tomlinson twijfelde er niet aan. ‘Het zou heel goed kunnen. Je moet wel heel dom zijn om niet te willen geloven dat
MI
6 over de middelen beschikt of deze nooit eerder heeft ingezet,’ vertelde hij de auteur.

Uit de stortvloed aan geschreven en gesproken commentaar over de dood van Diana en Dodi was het Tomlinsons aantijging die door Mohammed Al-Fayed werd aangegrepen voor een bijzondere en soms bizarre campagne waarbij de koninklijke familie, aangevoerd door de hertog van Edinburgh, achter een plan zou hebben gezeten om Diana te vermoorden. Ze was zwanger van Dodi’s kind, zo beweerde Al-Fayed, en de
royals
zagen haar liever dood dan dat ze een moslim als stiefvader voor de toekomstige koning William accepteerden.

Tijdens verhoren door Scotland Yard had Tomlinson voet bij stuk gehouden en gezegd dat het document inzake een moordaanslag op Milosevic wel degelijk bestond en bovendien nog steeds als een zeer vertrouwelijk Y-dossier werd bewaard. Het onderzoek werd geleid door de voormalige hoofdcommissaris van Scotland Yard lord Stevens en bevestigde het bestaan ervan, maar ook dat het dossier hoe dan ook niet met de dood van Diana en Dodi in verband kon worden gebracht.

In oktober 2007, aan de vooravond van het gerechtelijk onderzoek dat op aandrang van Mohammed Al-Fayed toch in het openbaar zou plaatsvinden, liet rechter van instructie Scott Baker weten dat alle theorieën omtrent een aanslag bestudeerd dienden te worden aangezien sommige getuigen zouden verklaren dat ze ‘een moment vóór het ongeluk flitslichten in de tunnel’ hadden gezien. Brian Anderson,
een van hen, zat in een taxi die door de Mercedes met daarin Diana en Dodi werd ingehaald. Hij zou verklaren dat hij een ‘zeer felle flits’ zag, ‘alsof er magnesium ontbrandde, met vlak daarna een knal’. Voor Tomlinson was dit voldoende bevestiging dat
MI
6 ‘direct bij het plan betrokken was, of een soortgelijk plan had uitgevoerd’.

Veel waarnemers meenden dat Tomlinsons theorie, ongeacht de gerechtelijke uitspraak, zou blijven rondzingen. Bij
MI
6 overheerste de al even hardnekkige indruk dat dit een wraakoefening van Tomlinson was geweest.

Tijdens Kerstmis 1995 wist nog niemand van
MI
5 dat Stella Rimington had besloten in april afscheid van de dienst te nemen. Ze zou dan zevenentwintig jaar bij de veiligheidsdienst hebben gewerkt, waarvan vier jaar als directeur-generaal.

De herinnering aan die stralende zomerochtend in 1969 – toen ze zich als jongste assistent in Leconfield House had gemeld, niet wetende wat ze kon verwachten maar wel vastberaden er iets van te maken – had allang plaatsgemaakt voor het bevredigende gevoel om als eerste vrouw aan het hoofd te staan van een Britse inlichtingendienst en de overtuiging dat ze een belangrijke rol had gespeeld bij het vormgeven van de toekomst van
MI
5. Ze had nauw samengewerkt met diverse premiers en ministers van Binnenlandse Zaken, wat soms niet gemakkelijk was geweest, en ze had geleerd dat Whitehall werd gedomineerd door politici die vooral hun eigenbelang najaagden en er niet voor terugdeinsden om haar een dolk in de rug te steken. Ze had zich verweerd zoals tegen eenieder die haar te slim af wilde zijn: met een koele blik en een ferm antwoord. Haar allergrootste voldoening gold het groeiende aantal vrouwen dat elk jaar werd aangenomen, niet alleen als secretaresses maar ook als officieren: vrouwen die graag hun talenten zouden inzetten voor het oplossen van serieuze problemen als het terrorisme en de misdaad.

De technologie vormde inmiddels een vast onderdeel van Rimingtons dagelijkse leven op een manier die ze tien jaar eerder niet voor mogelijk had gehouden. Het internet en de mobiele telefonie werden opgevangen door honderden satellietnetwerken. De computerexperts een paar verdiepingen onder haar spraken over
backdoor lists
en
sniffer software
. Ze had slag geleverd met Financiën om ervoor te zorgen dat
MI
5 over voldoende gelden bleef beschikken om niet achterop te raken in de technologische vooruitgang. Ze wist inmiddels dat een kwantumcomputer een gigantische hoeveelheid taps kon doorzoeken en
dat in het nieuwe millennium de nieuwste computers nanomachines zouden heten, uitgerust met chips waardoor ze honderd miljard maal sneller zouden zijn dan haar eigen laptop.

De verplichte pensioengerechtigde leeftijd voor een Britse ambtenaar is zestig jaar. Rimington had een groot deel van haar leven aan haar werk gewijd, waardoor andere zaken op het tweede plan waren gekomen: haar huwelijk en haar sociale leven buiten
MI
5 hadden te lijden gehad. Wat ging ze doen als ze niet langer elke ochtend naar Thames House hoefde, waar ze over alles en iedereen de scepter zwaaide? De rest van haar leven breiend achter de geraniums? Ze moest er niet aan denken. Misschien een aanstelling als hoofd van een van de universiteiten van Oxford of Cambridge, waar zoveel van haar officieren vandaan kwamen. Ze solliciteerde voor de vacature van hoofd van het Emmanuel College in Cambridge, maar ze had de brief nog niet gepost of het lekte uit naar de pers. De baan ging aan haar neus voorbij, want het dagelijks bestuur vreesde dat de veiligheidsrisico’s die aan haar kleefden een te groot gevaar vormden voor het eerbiedwaardige universiteitsgebouw. Kort na haar sollicitatie had de
IRA
in de Londense Docklands een zware vrachtwagenbom tot ontploffing gebracht.